انواع سلامتی: سلامت جسمی، سلامت ذهنی و روانی، سلامت روحی و معنوی ، سلامت عاطفی و هیجانی، سلامت محیط زندگی، سلامت اجتماعی
سلامتی بزرگترین نعمتی خداوند است که در اختیار بشر قرار دارد زیرا بدون آن بهره بردن از سایر نعمت ها امکان پذیر نیست. سلامت انسان همانند سایر نعمات خداوندی با تلاش وکوشش در اختیار شخص قرار می گیرد. کسی که بخواهد جسمی سالم و روحی شاداب داشته باشد باید با برنامه ریزی مشخص، پیروی از قواعد و پیگیری همه جانبه به این هدف خود نائل شود.
انسان موجودی است پیچیده و عوامل زیادی بر روح، روان و جسم وی تأثیر می گذارند. شناخت تمام این عوامل همیشه امکان پذیر نیست اما به هرحال می توان با هوش و درایت و با بهره بردن از تجربه های خود و دیگران میزان سلامتی را به حداکثر رساند و روزهائی شاد و شب هائی راحت را سپری نمود.
چرا سلامتی مهم است؟ سلامتی در مهمترین بخش زندگی هر فرد قرار دارد. داشتن زندگی خوب مستلزم داشتن سلامتی است، اگر شما سلامتی نداشته باشید نمی توانید قله های مهم زندگی را فتح کنید. وقتی انرژی کمی دارید بیان عشق و صمیمیت برایتان دشوار است، نمی توانید از خانواده خود حمایت کنید اگر بدن شما ضعیف باشد ذهن شما هم ضعیف میگردد. شما که سلامت باشید این سلامتی از درون شما به بیرون در جهت کمک به دیگران نیز می تواند مفید باشد.
تعریف سلامت جسمی و عواملی که موجب بروز بیماری در بدن و مشکلات جسمی می شود:
سلامت جسمی به معنای توانمند بودن بدن برای فعالیت روزانه و حفظ انرژی برای موارد اضطراری و دوری از بیماریها و تناسب کلی جسمی است.
شش اصل ضروری و مهم برای سلامتی انسان: در مکتب طب سنتی ایران وظیفه پزشک حفظ سلامتی و تندرستی در مرحله اول اهمیت بوده و درمان بیماری وظیفه دوم پزشک می‌باشد. حفظ سلامتی به عواملی چند نیاز دارد که از دیدگاه حکیم جرجانی در کتاب خفی علایی به توضیحات آنها می‌پردازیم:
– آب و هوا ۱
– مقدار تحرک و بی‌تحرکی۲
– میزان خواب و بیداری ۳
– مقدار خوردنیها و نوشیدنیها ۴
– وضعیت دفع بدن (ادرار. مدفوع و عرق و …) و وضعیت قوای نگهدارنده۵
– حالات روحی و روانی (اغراض نفسانی) ۶
۱- آب و هوا: بزرگان طب سنتی ارزش زیادی بر نقش آب و هوا در سلامتی افراد جامعه قائل هستند. آب و هوای سالم تأثیر زیادی بر سلامتی اعضای رئیسه بدن یعنی قلب، مغز و کبد دارد. پس نتیجه می‌توان گرفت که تمیزی آب و هوا، نقش زیادی در ایجاد تعادل و کارکرد بین ارگانهای مختلف بدن و همچنین در برقراری سلامتی دارد. آلودگی هوا و تغییرات ناگهانی درجه هوا می‌تواند تعادل ارگانهای مهم بدن را به هم بزند و در نهایت بیماری پدید آید. به عنوان مثال آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ناشی از دود خودروها و کارخانجات صنعتی از مهمترین عوامل بیماریهای قلبی و تنفسی می‌باشند.
۲ – مقدار تحرک و سکون: آنچه مسلم است هم حرکت (جسمی و نفسانی) و هم بی‌تحرکی (استراحت) برای انسان از ضروریات زندگی بوده است. یعنی اینکه حرکت برای تلاش و برآورد کردن نیازهای زندگی و استراحت برای رفع خستگی و برگرداندن قوای از دست رفته لازم است. و چنانچه در یکی از این دو زیاده‌روی شود در دراز مدت انسان دچار بیماری می‌شود. به عنوان مثال: تحرک و جنب و جوش زیاد به دلیل ایجاد حرارت زیاد موجب از بین رفتن رطوبت در بدن شده و بیماریهایی مثل عصبانیت، بی‌خوابی، لاغری، بی‌اشتهایی و خشکی پوست را بوجود می‌آورد. و برعکس آن اگر کسی بیش از حد بخوابد و در طول روز فعالیت نداشته باشد. رطوبت بدن زیاد شده و باعث بروز بیماریهای بلغمی مانند درد مفاصل، چاقی مفرط، پرخوابی و یبوست خواهد شد. پس افراد بهتر است ورزش متعادلی داشته باشند مثل پیاده‌روی و نرمش‌های ملایم تا به اعتدال مزاجی نزدیک شوند. سر پا ایستادن زیاد در بعضی مشاغل مثل معلمان، آرایشگرها و … باعث بروز بیمارهایی مانند واریس، گرفتگی رگ سیاتیک و کمردرد می‌شود. این افراد بهتر است بعد از اتمام کار روزانه به پشت دراز کشیده و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه پاها را در ارتفاع بالا قرار دهند. و از روغن‌مالی، بادکش، حجامت، و زالو درمانی برای درمان بیماری‌شان استفاده کنند.
نکته: جماع(همبستری) از حرکاتی است که زیاده‌روی در آن موجب خشکی بدن و کاهش حرارت غریزی و در نتیجه موجب بروز سردی در بدن می‌شود.
۳ – میزان خواب و بیداری: از جمله مهمترین مسائل که در حفظ سلامتی و بروز بیماری نقش مهمی دارد همین مساله به تعادل در آوردن خواب و بیداری است. دیدگاه حکما و اطبای سنی بر این است که بهترین زمان برای خواب از ساعت ۱۰ شب تا سحر (قبل از اذان صبح) است. اما متأسفانه در حال حاضر اکثر افراد به دلیل استفاده نادرست از زمان وسایل ارتباط جمعی مثل تلویزیون، اینترنت و همچنین شب‌نشینی‌های طولانی باعث شده تا زمان خواب هم مختل شود. بسیاری از کم حوصلگی‌ها و ناراحتی‌های جسمی و روحی در جامعه و همچنین خستگی‌های روزانه ناشی از همین دلایل ذکر شده می‌باشد. خواب یک ساعته در روز برای افراد گرم مزاج و لاغر مفید بوده و موجب بهتر شدن وضعیت رطوبتی بدنشان می‌شود ولی خواب روز برای افراد سرد مزاج کاملاٌ مضر می‌باشد آن هم به دلیل افزایش سردی و رطوبت بدن است که خود باعث چاقی زیاد و بروز ناراحتی‌های مفصلی، ضعف حافظه و سایر بیماریها می‌شود.
نکته۱ : کودکان بیشترین خواب را دارند آن هم به دلیل بالا بودن رطوبت غریزی است که با بالا رفتن سن از میزان این رطوبت کاسته می‌شود.
نکته۲: بیداری ظاهر را گرم و باطن را سرد می‌کند و این در حالی است که خواب ظاهر را سرد و باطن را گرم می‌کند پس بهتر است افراد حتماٌ موقع خواب و استراحت روی خود را بپوشانند تا بدن و مخصوصاً کلیه‌ها سرما نخورند.
۴ – مقدارخوردنیها و نوشیدنیها: از نظر طب سنتی ایران انسانها به‌خاطر مزاجهای مختلفی که دارند برحسب سن، فصول سال و همچنین موقعیت جغرافیایی به غذاهای متفاوتی نیاز دارند. پس نتیجه می‌گیریم که غذاها اهمیت زیادی در ایجاد سلامتی دارند. رازی از دانشمندان معروف طب در این زمینه می‌گوید: مهمترین تدبیر درمانی در بیماران اصلاح غذا و رژیم غذایی است. پس آموزش تغذیه صحیح در جامعه می‌تواند موجب سلامتی جسمی و روانی افراد آن جامعه شود.
انواع غذاها:
۱) غذاهایی که در دستگاه گوارش سریع هضم و جذب می‌شوند. مانند تخم‌مرغ عسلی (تخم مرغ حدود ۵ تا ۷ دقیقه در داخل آب در حال جوش گذاشته شود سفیدی کاملاً پخته و زرده آن عسلی باشد)، گوشت گوسفند یک‌ساله، گوشت کبک، کاهو، انار، انگور، انجیر، سیب شیرین، نان گندم خوب مانند سنگک و … این نوع غذاها در بدن سریع هضم شده و تبدیل به خون صالح می‌شود.
۲) غذاهایی که مدت توقفشان در دستگاه گوارش زمان‌بر است و از حاصل این هضم خون غلیظی تولید می‌شود مثل پنیر، پسته، عدس، گوشت گوساله، شتر و… این غذاها و غذاهای ذکر شده در بالا برای افراد کم خون مفید است. ولی کسانی که غلظت خون دارند در خوردن این غذاها زیاده‌روی نکنند و در صورت نیاز برای مدتی پرهیز کنند.
۳) غذاهایی که خیلی دیر هضم بوده و به نوعی شکم پرکن هستند. و خون سالمی تولید نمی‌کنند و خود می‌توانند زمینه‌ساز بیماری شوند مثل گوشت گاو یا گوسفند پیر، ماهی خشک دودی، سوسیس و کالباس، غذاهای مانده، چیپس، پفک و سایر تنقلات مصنوعی. چون خون ساخته شده از این غذاها خون غلیظ ناصالح است.
نوشیدنیها: آب مایه حیات برای انسانها و تمامی موجودات زنده است. پس به زمان مصرف آن باید بیشتر توجه شود. آب بهتر است نیم ساعت قبل از غذا و دو ساعت بعد از غذا آرام آرام میل شود. البته این احتیاج به آب در افراد گرم مزاج ۶ الی ۸ لیوان در طول روز و در افراد سرد مزاج تقریباٌ ۴ لیوان است و افراد معتدل روزی تا ۶ لیوان است. نکته: بهترین آب، آب چشمه است. خوردن آب چشمه‌هایی که در محدوده معدن طلا جاری هستند موجب قوت و تقویت قلب می‌شوند.
۵ – وضعیت دفع بدن: (ادرار، مدفوع، عرق و …) و وضعیت نگهداری: این وضعیت زمانی مناسب است که اندامهای دفع مواد زاید و سموم بدن با اعتدال کار کنند و اندامهایی که وظیفه نگهداری و جذب مواد مفید را در بدن به عهده دارند وظیفه خود را به درستی انجام دهند. میزان دفع به سن، جنس، مقدار، خوردن، نوشیدن و … بستگی دارد. به عنوان مثال: دفع مدفوع در نوزادان تقریباٌ روزی ۳ تا ۵ بار در کودکان ۲ تا ۳ بار و در افراد عادی ۱ الی ۲ بار باید باشد. حال اگر به هر دلیل دفع خیلی بیشتر شود و اسهال روی دهد در صورت جلوگیری نکردن، می‌تواند موجب ایجاد بیماری و اگر خیلی زمان ببرد به دلیل از بین رفتن آب و املاح بدن منجر به فوت شود و برعکس اگر یبوست ایجاد شود و چند روزی طول کشیده و درمان نشود. موجب بروز انگل در روده‌ها می‌شود و چون مدفوع از طریق روده‌ها جذب خون می‌شود باعث مسموم شدن خون و بروز خیلی از ناراحتی‌های جسمی و روانی خواهد شد. مثال دیگر در مورد دفع خون عادات ماهانه خانمها است که در صورت خونریزی بیش از حد به خاطر کیست، فیبروم و یا هر عامل دیگر دچار بحران کم‌خونی می‌شوند یا به دلیل عدم (قطع) عادات ماهانه یا به تأخیر افتادن رگل عادات ماهانه دچار گرگرفتگی(داغ شدن بدن، جوش‌های عفونی، عصبانیت، وسواس فکری و …) می‌شوند. پس در صورت بروز مشکلاتی از این قبیل باید سریع درمان را شروع کرد تا شخص دچار مشکلات و بیماری سخت‌تر نشود. نکته: در بخش تدابیر به درمان این افراد اشاره شده است.
۶ – حالات روحی و روانی (اغراض نفسانی): این حالت آنقدر مهم است که در لحظه‌ای می‌تواند تمامی فعل و انفعالات بدن و حالات روانی انسان را تحت تأثیر قرار دهد این حالات شامل: شادیها، غضب، لذت، ترس، خجالت، نگرانی مداوم از آینده، امید و … می‌شود. به عنوان مثال شخصی با یک خبر ناگوار غش کرده و یا سکته می‌کند. یا بیمار ناعلاجی که با یک خبر مسرت بخش تمامی اخلاط ناصالح تبدیل به اخلاط صالح می‌شود. و یا کسی که با دیدار محبوبش به یک لحظه تمامی سلامتی‌اش را به اذن خداوند قادر و متعال (تمامی شفاها با هر دلیل و سبب با اذن و لطف خداوند مهربان است) به دست می‌آورد. پس انسان باید علاوه براینکه به سایر موارد اصول ضروری سلامتی توجه داشته باشد باید به تأثیر عمیق اغراض نفسانی در حفظ سلامتی یا بروز بیماری توجه زیادی کند. کسی که مزاج سرد و خشک (سودا) دارد غم و ماتم برای این شخص بسیار مضر بوده و می‌تواند علاوه بر اثرات سوء باعث بیماری این شخص شود. پس برای این افراد رفتار‌هایی که موجب هیجان شود، حرکات فیزیکی، استفاده از غذاهای گرم و تر و ادویه‌جات گرم با کمی مصلح بسیار مفید است و برعکس آن در یک فرد که مزاج گرم و خشک دارد (صفرا) برای این فرد خشم و هیجان مضر می‌باشد و باید عواطف و هیجانات را در خود کنترل نماید. و از میوه‌های سرد و تر استفاده نماید.
