امروزه قاچاق نقش مهمی در برهم زدن اقتصاد جوامع دارد، به طوری که می‌تواند شفافیت اطلاعات و آمارهای اقتصادی را از بین برده و صحت آنها را مورد تردید قرار دهد به‌گونه‌ای که دیگر این آمارها نمی‌تواند معرف اقتصاد واقعی کشور بوده و صحت برنامه‌ریزی، برآورد و تصمیم گیری‌های اقتصادی و اجتماعی که بر پایه اطلاعات درست تدوین می‌شود را تحت‌الشعاع خود قرار داده و از دقت آنها کاسته است.
آمده که به معنای تردستی، کاری که پنهانی و با تردستی انجام شود «قاچماق» واژهای ترکی و از کلمه «قاچاق» یاد می‌کنند.
دهخدا در لغت‌نامه‌اش قاچاق را به آنچه ورود آن به کشور «رماندن» و در برخی تعابر آن را به معنای و یا معامله آن از طرف دولت ممنوع است معنی می‌کند.
از نظر ماهوی قاچاق به دو شکل انجام می‌گیرد؛ در شکل نخست، عوامل تجاری غیر قانونی، کالاهایی را به‌طور غیر رسمی و مخفیانه بدون پرداخت عوارض گمرکی و رعایت ضوابط تجاری وارد کشور نموده و از آن خارج می‌نمایند،
در شکل دوم، امکان دارد عوامل تجارت غیرقانونی، فعالیت تجاری قانونی خود را پوششی برای انجام اعمال متقلبانه قرار دهند و با دس کاری در اسناد تجاری به قاچاق بپردازند.
و از منظر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، هر فعل یا ترک فعلی است که موجب نقض تشریفات قانونی مربوطه به ورود و خروج کالا و ارز گردد و بر اساس قانون و یا سایر قوانین، قاچاق محسوب و برای آن مجازات تعیین شده باشد، در مبادی ورودی و یا هر نقطه از کشور حتی محل عرضه آن در بازارهای داخلی کشوف شود.
با توجه به تعریف مفهومی ارائه شده از قاچاق باید گفت: انرژی زیر ساختی مهم در انجام فعالیت‌های تولیدی در همه بخش‌ها(صنعت، حمل و نقل …) به شمار می‌رود و فرآورده‌های نفتی هم به عنوان یکی از زیر بخش‌های انرژی، همانند اکسیژن که برای حیات بشر ضرورت دارد، ایفاگر نقش مهمی دراین چرخه است.
هنگامی که هزینه سوخت، بخشی از تولید، خدمات و درمجموع فعالیت‌های اقتصادی را به خود اختصاص می‌دهد، بنابراین باید رابطه منطقی به لحاظ قیمتی برای آن متصور بود.
روزانه بالغ ۲۰۰ میلیون لیتر انواع فرآورده‌های نفتی از طریق شبکه رسمی توزیع درسراسرکشور به مصرف کنندگان بخش‌های مختلف(حمل ونقل، نیروگاهی، کشاورزی، دریایی و..) عرضه می‌شود.
بدین لحاظ تفاوت فاحش قیمت سوخت در دو سوی مرز ایران با کشورهای همسایه، نیاز مبرم و وابستگی کشورهای همسایه به سوخت، کیفیت بالای
سوخت ایران نسبت به سوخت دیگر کشورهای همسایه و نواسان نرخ ارز از جمله عوامل مؤثر بر قاچاق فرآورده‌های نفتی یارانه‌ای می‌توان بر شمرد.
قاچاق سوخت در برخی استان‌های مرزی به اقتصاد آن منطقه گره خورده، به‌طوری که برخی محرومیت‌های منطقه‌ای و جغرافیایی که پیامد آن ضعف توان اقتصادی و بیکاری را به دنبال دارد، می‌تواند به عنوان یکی دیگر از عوامل پدید آمدن قاچاق سوخت تأثیرگذار باشد.
مؤثرترین راهکار این است قیمت سوخت در ایران و دیگر کشورهای همسایه یکسان شود البته با تلاش و بازدیدهای میدانی کارشناسان متخصص اداره پیشگیری و مقابله با قاچاق فراورده‌های نفتی ایران از شهرهای مرزی و ساحلی راهکارهایی به برای مبارزه با قاچاق سوخت ازجمله طرح کدینگ و شناسایی کارت‌های مهاجر دست یافتند، امیدواریم در آیند‌ه‌ای نه چندان دور این معظل ریشه کن شود.
یادداشت از مسعود مرادی مدرس دانشگاه و کارشناس اداره پیشگیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی ایران__
