محسن عباسی‌فرد گزارشگر پایگاه تحلیلی- خبری درسانیوز؛ کمتر کسی و شاید بدبین‌ترین اشخاص هم تصور نمی‌کرد که مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم در اولین نشست شورایعالی فضای مجازی در دولتش آن طور عجیب به جای پرداختن به فیلترینگ و آسیب‌های آن به سراغ فیلترشکن‌ها که آخرین راه تنفس کاربران هستند برود.
اما ۵ روز پیش و در روزهایی که تنش‌های منطقه‌ای به اوج خود رسیده و در شرایطی که بخش زیادی از شهروندان نیاز داشتند با آرامش در شبکه‌های اجتماعی حضور داشته باشند، آنان نه تنها در تله فیلترینگ گرفتار شده بودند که حالا شاهد این شدند که رئیس دولت بر خلاف همه وعده‌هایش به دنبال تنگ‌تر کردن گلوگاه تنفس برای شهروندان ایرانی در شبکه‌های اجتماعی است.
کما این که بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی که در حین عملیات موشکی ایران در اسرائیل، در حال پوشش خبرها و اظهارنظرهایی در حمایت از پاسخ نظا‌می ایران بودند، از کندی اینترنت گلایه می‌کردند. حتی در این بین عده‌ای نوشته بودند که قطعا به سود منافع ملی تمام می‌شد اگر سیاست‌گذاران، حتی برای یک شبانه‌روز هم شده، دست از فیلترینگ سختگیرانه شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها برمی‌داشتند.
رئیس‌جمهور چرا به سراغ صورت مساله نمی‌رود؟
اما در مقابل پزشکیان در اولین نشست شورایعالی فضای مجازی با اشاره به موضوع فروش فیلترشکن توسط عده‌ای سودجو، با بیان اینکه برخی با فیلترشکن فروشی پول‌های میلیاردی کسب می‌کنند که این برای کشورمان خوب نیست، دستور داد تا این مسئله حتماً به شکل دقیق و جدی مورد رسیدگی قرار گرفته و تصمیم مقتضی در این مورد و به طور کلی زمینه‌های رواج چنین کسب و کاری اتخاذ شود.
وعده‌ای که بود و آن چه گفته شد
بسیاری اما در شبکه‌های اجتماعی این سخنان تازه پزشکیان را در برابر جملاتی چون «اگر من رئیس‌جمهور شوم، قطعاً در مقابل ممنوعیت‌هایی که اعمال شده و موجب عصبانیت شده و موجب تخریب بسیاری از مشاغل در فضای مجازی شده، می‌ایستم» قرار داده و می‌پرسیدند که چگونه در تنها ۱۰۰ روز بعد از تشکیل دولت پزشکیان حالا او به جای پرداختن به فیلترینگ ویرانگر به سراغ مساله فیلترشکن‌ها رفته است؟ فیلترشکن‌هایی که خود معلول فیلترینگ بی‌سابقه و البته سلیقه‌ای بوده و در حال تحمیل هزینه‌های جدی سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به کشور و شهروندان است.
عجیب‌تر اینکه حدود یک سال پیش از این سخنان پزشکیان در سمت ریاست جمهوری، همکار وی در مجلس گفته بود فروشندگان فیلترشکن‌ها همان فیلترکنندگان هستند. «جواد نیک‌بین»، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در برنامه فرامتن در شبکه افق و در آبان سال ۱۴۰۲ گفته بود که مردم فضای مجازی را دارند؛ فقط به سختی. او همچنین در مورد فیلترینگ تصریح کرده بود: «نویسنده برنامه فیلترینگ همان‌هایی هستند که نویسندگان برنامه VPN هستند. کسی که نقشه فیلترینگ را می‌نویسد یا خودش مستقیماً فیلترشکن می‌فروشد یا با دو سه واسطه VPN می‌فروشد. گردش مالیVPNها دست کسانی است که فیلتر می‌کنند. VPN فروش‌ها خارج کشور نیستند، آن‌ها داخل کشور هستند.»
منتقدان و افکار عمو‌می واکنش نشان دادند
این سخنان همکار سابق مسعود پزشکیان به خوبی نشان می‌دهد که صورت و اصل مساله فیلترینگ است نه فروش فیلترشکن، چرا که تا وقتی فیلترینگ بی‌رویه، بدون کارشناسی و براساس شرایط غیرکارشناسی وجود داشته باشد، حتما فروش فیلترشکن‌ها رواج خواهد داشت.
در همین راستا آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات نیز، به سخنان رئیس‌جمهور درباره پیگیری و برخورد با «فیلترشکن فروش‌ها»، در جلسه شورایعالی فضای مجازی واکنش نشان داد و در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مساله مردم ایران فروشندگان فیلترشکن نیستند، صورت این مسئله فیلترینگ است و انتظار و مطالبه مردم رفع آن است. با این اقدام بازار فیلترشکن‌ها هم جمع می‌شود. باید تحولات دنیای امروز را پذیرفت و برای تبدیل آن به فرصت برنامه داشت.
در ایران یکی از اصلی‌ترین مطالبات شهروندان از رئیس‌جمهور را بدون تردید باید همچنان مساله فیلترینگ و سرعت اینترنت در ایران و موضوع حجاب و گشت ارشاد دانست. دو موضوعی که هر دو در آستانه ۱۰۰ روزگی دولت پزشکیان به گره‌هایی کور در کلافی سردرگم تبدیل شده‌اند و از قضا با اظهارات تازه رئیس دولت چهاردهم مساله فیلترینگ حتی شاید پیچیده‌تر از پیش نیز شده باشد.
استفاده ۸۳.۶ درصدی کاربران ایرانی از فیلترشکن
این پیچیدگی وقتی به مساله مهم‌تری تبدیل می‌شود که بدانید در همین تیرماه سال جاری انجمن تجارت الکترونیک تهران در گزارشی گردش مالی بازار خرید و فروش ابزارهای فیلترشکن را در کشور سالانه بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان برآورد کرد. انجمن تجارت الکترونیک تهران در بخشی از گزارش کیفیت اینترنت ایران در بهار ۱۴۰۳ نوشت: طبق گزارش اندیشکده حکمرانی دانشگاه شریف و نظرسنجی ایسپا، ۸۳.۶ درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
البته که در همین رابطه آماری نیز از سوی اندیشکده حکمرانی شریف با همکاری ایسپا منتشر شده که نشان می‌دهد که ۸۰ درصد از کابران اینترنت در گروه‌های سنی مختلف از فیلترشکن استفاده می‌کنند. نکته جالب‌تر در این گزارش این است که از بین هر ۳ دانش‌آموز دوره ابتدایی، دو نفر از فیلترشکن استفاده می‌کنند!
همچنین باز بر اساس همین گزارش مشخص شده دست‌کم نیمی از کاربران به ابزارهای دور زدن فیلترینگ مجهزند و طبق همین آمار بیش از ۳۰ درصد این گروه برای این امر پول خرج می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت که گردش مالی خرید فیلترشکن در ایران تقریبا نزدیک به گردش مالی اپراتورهای تلفن همراه است؛ یعنی حداقل رقمی حدود ۲۵ همت برای این بازار تخمین زده می‌شود.
در این شرایط که بخش بزرگی از کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی جهانی ناچار هستند برای رسیدن به مسیر گردش آزاد اطلاعات دست به دامن فیلترشکن شوند، سخنان رئیس دولت چهاردهم شاید به افکار عمو‌می نشان می‌دهد که اگر عز‌می برای رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی وجود داشت، صحبتی از برخورد با فیلترشکن‌فروش‌ها به میان نمی‌آمد، چراکه اگر رفع فیلترینگ به زودی به وقوع بپیوندد، به زعم رئیس‌جمهوری محفل «فیلترشکن فروش‌ها» نیز جمع می‌شود و دیگر نیازی به برخوردهای زودهنگام با آن‌ها نیست؛ در نتیجه صحبت‌های اخیر مسعود پزشکیان می‌تواند این پیام را به کاربران بدهد که یا رفع فیلترینگی در کار نیست و یا اگر بخواهد رفع فیلترینگی رخ دهد، به زودی اتفاق نمی‌افتد و دست‌کم این مساله ابدا به نفع مسعود پزشکیان از منظر پایگاه رای او نیست.
۷ نماینده دولت در شورایعالی فضای مجازی
باید توجه داشت که از نظر رای‌دهندگان به مسعود پزشکیان و یا حتی آنان که با هر دلیلی رای نداده‌‌اند، اکنون اوست که ریاست شورایعالی فضای مجازی را برعهده دارد. باید توجه داشت که شورای عالی فضای مجازی کشور با اختیارات کافی به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود و باید به تما‌می مصوبات آن ترتیب آثر قانونی داده شود.
همچنین اعضای حقیقی این شورا رئیس‌جمهور، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، رئیس سازمان صدا و سیما، رئیس مرکز ملی فضای مجازی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش و پرورش، وزیر اطلاعات، وزیر دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، فرمانده کل انتظامی، دادستان کل کشور و رئیس سازمان پدافند غیر عامل هستند. هر رئیس‌جمهور اعضای کابینه خود را با توجه به شعار‌ها و وعده‌های انتخاباتی خود انتخاب می‌کند، به عبارتی دیگر رئیس‌جمهور در شورایعالی فضای مجازی، هفت نماینده دارد و اکنون دیگر ابدا قابل پذیرش نیست که مسعود پزشکیان بخواهد در مسیری برخلاف جریان وعده‌های انتخاباتی خود پیش برود.
دست اندازهای رفع فیلترینگ پیش روی مسعود پزشکیان
البته که رئیس‌جمهور برای آنچه درباره رفع فیلترینگ وعده داده بود با مشکلات جدی مواجه خواهد شد و حتما تندروها به سراغ وی خواهند رفت اما این مساله نباید مانع تحقق یکی از مهم‌ترین وعده‌های او شود. جالب‌تر اینکه پزشکیان حتی در همان جلسه پرحاشیه و در صحبت‌های خود به آسیب‌هایی که فیلترینگ به همراه داشته نیز اشاره کرد و بنابر گفته‌های او ، فیلترینگی که به راه افتاده، منجر به ازدست‌رفتن بسیاری از مشاغل و آشفتگی زندگی بسیاری از افرادی که از این طریق امرار معاش می‌کنند، شده است و او حتی با صراحت عنوان داشته که همه ما مخالف فیلترینگ در جامعه هستیم؛ اما این که چطور از این مساله به ناگاه به این تحلیل رسید که به جای بازبینی روند فیلترینگ در ایران، به فیلترشکن‌ها حمله کند نیز خود از موارد عجیبی است که باید پاسخ داده شود.
این سخنان در حالی بیان می‌شود که شهروندانی همزمان با آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی استفاده از فیلترشکن، هم برای اینترنت کم جان هزینه می‌پردازند و هم برای فیلترشکن و احتمالا هزینه‌های فیلترینگ هم از مالیات و پول نفت همین شهروندان پرداخت می‌شود و در نهایت نیز مدام تهدید می‌شوند که همین نیم نفسشان نیز از آنان دریغ خواهد شد.
البته که مافیای فیلترشکن در ایران ترکتازی می‌کند اما از یاد نباید برد این مافیا محصول فیلترینگ است و تاکنون نیز همه سخت‌گیری‌ها نتوانسته شریان آن را قطع کند چراکه برای بخش بزرگی از شهروندان راهی برای پیوستن به شبکه‌های جهانی است. در این میان البته دولت چهاردهم و پزشکیان باید به یاد داشته باشند، با روند فعلی و تا زمان جولان فیلترینگ در ایران، مافیای فیلترشکن تنها مافیایی است که احتمالاً شهروندان دوستش دارند.
