آزیتا ابراهیمی گزارشگر پایگاه تحلیلی- خبری درسانیوز؛ یکی از گونه‌های ادبیّات و موسیقی عامّه، آواها و ترانه‌هایی است که پیرامون پیشه‌ای خاص سروده شده و یا تودۀ مردم در حین انجام فعالیت و کار، آنها را بر زبان می‌آورند.
این سروده‌ها بیانگر اندیشۀ مردم پاک‌دل و ساده‌زیستی است که موسیقی و شعر در جای‌جای زندگی‌شان، حتّی در حین کار کردن، راه یافته است.
در فرهنگ منطقۀ کرمانشاه نیز می‌توان نمونه‌هایی از این گونه سروده‌ها به دست داد؛ بنابراین در این یادداشت با روش تحلیلی- توصیفی انجام داده‌ام، هرچند ضمن تبیین جایگاه کار و کوشش در میان کُردان، اشعاری که پیرامون کاری خاص سروده شده و یا در هنگام فعالیتی بر افواه عامّۀ مردم کُرد کرمانشاه جاری و ساری است، ضمن ترجمه و توضیحاتی، بررسی نموده‌ام.
از میان انواع مختلف ترانه‌های کار، لالایی‌ها، اشعار مربوط به شیر دوشیدن و مشک زدن دارای بسامد بیشتری هستند که از گنجینۀ خاطر زنان کُرد به یادگار مانده‌اند.
نقش موسیقی کردی در آیین‌های بومی- محلی کرمانشاهان
هرچند موسیقی و سازهای کردی در آیین‌های بومی محلی کرمانشاهان نقش مهمی داشته‌اند، اما هر یک از آلات موسیقی رایج در منطقه کرمانشاهان که شامل دف، دهل، طبل، دوطبل، تنبور، سرنا، دونی، شمشال است و همچنین نجوهای آیینی از جمله هووره و موویه در آئین‌های جشن، عزا و عروسی نقش بسزایی را دارا هستند و می‌توان گفت موسیقی کردی در آئین‌های بومی محلی کرمانشاهان نقش بسیاری را دارد.
نگاهی به نواها و سازهای سنتی کرمانشاه
کرمانشاه سرزمین نواها و آواهاست، موسیقی کرمانشاهی که امروز در جهان معرف فرهنک و هویت آن است ریشه در تاریخ و فرهنک این خطه دارد که از گذشته‌های بسیار دور از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و به عنوان جزیی از فرهنک بومی با روح و جان مردم آمیخته است.
از دیرباز تاکنون موسیقی با زندگی کوهپایه‌نشینان باصفای زاگرس عجین بوده و در دل و جان آنان ریشه دوانیده است؟
نقش نوازندگان و رامشگران در حجاری‌های تاق‌بستان(سنک نگاره دوره ساسانی) خود بیانگر این ادعاست. در طول تاریخ نیز این دیار استادان بسیاری را در آغوش خود پرورانده است که هر کدام نقش بسزایی در پیشبرد این هنر داشته‌اند.
موسیقی کردی در این دیار (که از پایه‌های اصلی موسیقی اصیل نیز می‌باشد) نواخته می‌شود . موسیقی کردی ابتداً منحصراً رزمی و حماسی بوده است؟
قرن‌ها پیش داستان‌های پهلوانی و رزمی را به شعر و تصنیف تبدیل می‌کردند و به همراه دهل و سرنا می‌نواختند. بعدها آهنگ‌های بزمی نیز وارد موسیقی کردی شد. از مهم‌ترین نواهای کردی می‌توان هوره را نام برد که قدمتی به طول تاریخ این سرزمین دارد.
مشهور است نکیسای باربد برای خسرو و شیرین هوره می‌خوانده است. برخلاف چند دهه اخیر در گذشته هوره را به همراه نواختن ساز تنبور اجرا می‌کردند . این نوا دارای چهارده مقام می‌باشد که عبارتند از: گله خاک، گله وه دره ، بالا دستانی، شاه‌حسینی، ساروخانی، جلوشایی، طرز، مجنونی، کری، پاریه، دو بالا، غریوی، بانه‌بنه‌یی و پاوه موری که هرکدام دارای فرعیاتی می باشند.
هوره را در جنک نیز جنگجویان کرد می‌خوانده‌اند. گونه دیگر هوره مویه یا مور است که در شیون و مرک افراد، بوسیله بانوان و در بعضی از نقاط توسط مردان خوانده می‌شود.
با ظهور تصوف در نقاط کردنشین اهل‌سنت و جماعت دروایش قادریه هوره را با جذبه و حالت گریه و استغاثه به‌گونه‌ای خاص خواندند و رنگی عرفانی به آن دادند که به سوز معروف شد.
از دیگر ردیف‌ها و نغمه‌های کردی باید از بیات کرد، حاجی‌حسنی، بسته‌نگار ، قطار و قرایی که در دستگاه شور اجرا می‌شود نام برد.
دو گونه دیگر از نواهای کردی، گورانی و سیاه‌چمانه می‌باشد که در منطقه جوانرود و اورامان رواج بیشتری دارد . گورانی از الحان بهاری است که ابیات آن از دو بیتی‌های محلی است و به هنگام دمیدن سبزه و گل در دشت و کوهستان و در مراسم عروسی و شادمانی با همراهی شمشال و یا بدون ساز خوانده می‌شود.
سیاه‌چمانه از الحان پاییزی است و زمان خواندن آن برک ریزان می‌باشد که با هلهله و شادمانی همراه نبوده و بسیار غم‌انگیز است. در استان تاریخی- فرهنگی و باستانی کرمانشاهان سازهای مختلفی نیز وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به دهل، دایره، سرنا، تنبک، نی‌لبک و دوزله اشاره کرد.
ـ دوزله (زل ): در کردی به معنی نی است و دوزله یعنی دو عدد نی که به هم چسبانده شده‌اند. این ساز که از دو نی و گاه دو لوله مسی یا از جنس پر پرنده‌ای به نام دال (از تیره عقاب‌ها ) یا استخوان قلم مرغان دیگر که به توازی به هم بسته شده ساخته می‌شود به این ترتیب که برای درست کردن آن دو جفت استخوان را بوسیله موم به هم وصل می‌کنند سپس شش سوراخ در روی آن تعبیه کرده و بوسیله فیقه در آن می‌دمند و با حرکات انگشتان انواع ملودی‌ها را اجرا می‌کنند.
با دمیدن ممتد توسط دهان در فیقه، صدای دلنشین و گیرایی ایجاد می‌شود . از نظر موسیقائی این ساز دارای یک اکتاو کامل است و می‌تواند هفت نت اصلی را بنوازد . این ساز مخصوص مراسم جشن‌ها، شادمانی و عروسی‌هاست. این ساز محلی که متاسفانه در حال فراموشی است قدرت صدا و توانائی‌های شگفت و صدایی دلنشین دارد.
ـ دایره: به شکل حلقه دایره مانندی است که از چوب نرم ساخته شده، سپس پوست نازک گوسفند یا بز به آن می‌کشند و به دور تا دور آن زنگول‌هایی منظم می آویزند، زدن دایره در مراسم شادی رایج است
. ـ سرنا: سازی است که جنبه بزمی دارد و در مراسم عروسی و عزا به کار می‌رود.
ـ شمشال: نوعی ساز بادی است از فلز که شبیه نی است و مانند نی نواخته می‌شود، این ساز در واقع همان نی چوپان است که سه جنبه حماسی، عرفانی و طبی دارد.
ـ تنبور: تنبورسازی است که بیشتر در منطقه گوران و صحنه رواج دارد این ساز از نوع سازهای زهی است با دسته بلند شبیه سه تار با این تفاوت که دسته تنبور طبیعی‌تر از دسته سه تار است.
انواع سازهای کردی در مراسم عزا و عروسی به کار می روند و در میان این سازهای سنتی تنبور که هزاره‌های عمر خود را پشت سر گذاشته است در میان علویان این دیار و مردان حق جایگاه ویژه و جنبه تقدس دارد و با شور و حال خاصی نواخته می‌شود.