به گزارش پایگاه تحلیلی- خبری درسانیوز: امروزه فردگرایی تبدیل به معضلی جهانی شده است. بسیاری ازمردم آنچنان در خود فرو رفته‌اند که دیگران را نمی‌بینند و تنها به خود و امیال و خواسته‌هایشان توجه دارند. گرچه فرد گرایی مفهومی مدرن و دارای ابعاد بسیار متعدد و متنوعی است ولی به طورکلی فردگرایی بر اهمیت فرد و منافع فردی تأکید دارد.
اگر چه در چندسال اخیر شیوع بیماری کوویدـ۱۹ باعث شده است که بسیاری از اجتماعات و دورهمی‌ها برای پیشگیری از این بیماری تعطیل شود اما فردگرایی همچنان در جامعه در حال گسترش است. واژه فردگرایی در قرن نوزدهم ابداع شده و از آن زمان تاکنون این اصطلاح به شیوه‌هایی بسیار متفاوت ارزیابی شده است.
کارشناسان معتقدند، فردگرایی هنگامی که با رهایی از اجبارهای اجتماعی و شرایط ستمگرایانه در ارتباط است، امری مثبت و هنگامی که از جهت جدایی از دیگران و نبود احساس تعهد متقابل به آن نگریسته می‌شود به عنوان یک شاخص منفی مورد توجه قرار می‌گیرد.
آنان می‌گویند، امروزه فردگرایی تاثیرات زیان‌باری را در حوزه‌های مختلف زندگی از جمله خانواده برجای گذاشته است و این در حالی است که دسترسی به تکنولوژی‌های جدید یکی از مهم‌ترین عوامل فردگرایی است.
فردگرایی و مدرنیته
دکتر علی فرجام – روانشناس اجتماعی در مورد فردگرایی می‌گوید: فردگرایی ریشه در مدرنیته دارد و ایران جامعه‌ای در حال‌گذار از سنتی به صنعتی است. در چنین جامعه‌ای فروپاشی ساختارهای سنتی مانند اجتماعات عشایری، روستایی و گسترش شهرنشینی که ناشی از رشد سریع جمعیت و مهاجرت از روستاها به شهرها است وجود دارد.
او می‌افزاید: فردگرایی گسترش تحرکات اجتماعی و تعاملات بین فرهنگ‌ها و اقوام متفاوت را تشدید می‌کند و مردم به ویژه جوانان را در برابر الگوهای محلی، ملی و جهانی متفاوت قرار داده و به دنبال آن در خصایص افراد تغییراتی ایجاد شده که یکی از آنان، پشت‌سر گذاردن خصوصیات سنتی است.
این روانشناس اجتماعی با بیان این مطلب که استقلال فردی و مسئولیت‌پذیری افزایش یافته و برای تأمین منافع فردی و جمعی به صورت خلاق و سازنده حرکت می‌کند یادآور می‌کند: فردگرایی ضمن داشتن اثرات مثبت، آثار منفی هم با خود به همراه دارد تا جایی که برخی به دو وجه فردگرایی توجه کرده‌اند. فردگرایی منفی می‌تواند آسیب‌های زیادی را هم در خانواده و هم در جامعه به همراه داشته باشد. به عنوان مثال در حوزه خانواده موجب تضعیف نهاد خانواده شده است به طوری که فرزندان اهمیت کمتری برای نظرات والدین قائل هستند. وی می‌گوید: در سطحی از جامعه برخی از اشکال فردگرایی جنبه خودخواهانه پیدا می‌کند و می‌تواند مانعی برای توسعه به حساب آید زیرا مانع مشارکت اجتماعی، تعاون و همکاری می‌شود. به طوری که یکی از عواملی که می‌تواند روی مشارکت و کارگروهی در جامعه کنونی ما تأثیر بگذارد، فردگرایی است. امروزه با پیشرفت‌های بیشتر دنیای تکنولوژی، رایانه‌های شخصی و اینترنت نوع شدیدتری از فردگرایی در جامعه گسترش یافته است. حال افراد جای این که با اعضای خانواده پای برنامه‌های تلویزیون بنشینند به رایانه‌های شخصی روی آوردند و در بسیاری از خانواده‌ها هر فردی بسیاری از ساعات روز را فقط با رایانه شخصی خود می‌گذراند و ارتباط او با اعضای خانواده کم و کمتر می‌شود. اما این روند به گوشی‌های هوشمند که می‌رسد می‌توان گفت اوج فرآیند فردگرایی است.
گوشی‌های هوشمند و فردگرایی
دکتر فرجام می‌گوید: اگرچه گوشی‌های هوشمند کمک‌های بسیاری به انسان در عصر ارتباطات کرده است اما وابستگی افراد به این وسیله او را همچنان دورتر از خانواده و وابط جمعی نگه داشته است. گوشی‌های هوشمند به عنوان یکی از تازه‌ترین محصولات تکنولوژی دنیای مدرن، توانسته است بسیاری از امکانات وسایل قبلی را در خود متمرکز کند. به این ترتیب این وسیله در کنار وسائل شخصی دیگر، به محصولی مهم و تأثیرگذار بر روند زندگی افراد در دنیای مدرن تبدیل شده‌است. بسیاری از نیازهای روزمره انسان‌ها با همین دستگاه کوچک برطرف می‌شود و در نتیجه در یک نگاه سطحی، نیازی به ارتباط با اشخاص دیگر برای رفع نیازهای خود نمی‌بیند و روابط او محدودتر می‌شود. تلفن همراه در واقع زمینه‌سازی گسترده‌ای برای مفهوم فردگرایی کرده‌است. این وسیله قابلیت انعطاف و انتخاب نوع ارتباطات را بالا برده و بر عهده فرد می‌گذارد. فرد است که در دسترس‌بودن یا نبودن خود را انتخاب و پذیرش ارتباطات خود را تعیین می‌کند و استفاده‌های چند منظوره رسانه‌ای از آن نیز در کانون‌بودن فرد را تجلی بیشتری می‌بخشد. با پررنگ‌‌تر شدن نقش این وسایل در دنیای امروز، توجه افراد به مفهوم دیگری به شدت کاهش یافته‌است و در نتیجه آن جمع‌گرایی به میزان قابل توجهی تقلیل یافته‌است. حال اگر جامعه با همین شتاب تحت تاثیر پیشرفت‌های تکنولوژی به سمت فردگرایی و تضعیف روح جمعی پیش برود آسیب‌های فراوانی را در پی خواهد داشت.
اهمیت فردیت
او می‌افزاید: در اجتماعی که فردیت افراد شکل نگرفته اشخاص از نظر روانی درهم گره خورده و وابسته به دیگرانند. در چنین جمع توده‌واری احساسات و افکار و واکنش‌ها و سرنوشت اشخاص همه وابسته به یکدیگر و منبعث از مفاهیم مبهمی مانند نظر جمع یا رسم و رسوم و سنت‌هاست؛ اشخاص نه تنها تشویق نمی‌شوند که از خویش نظری داشته باشند بلکه اغلب آنگاه تائید میشوند که بنظر جمع اقتدا کنند و هم‌رنگ جماعت باشند. در چنین جوامعی حتی در مواردی کاملا فردی و شخصی (مانند انتخاب رشته دانشگاهی یا همسر و محل زندگی) هم تصمیمات به صلاح‌دید خانواده یا دستور بزرگان گرفته می‌شود. در چنین جمعی اشخاص از نظر حس و اندیشه می‌توانند کاملا وابسته به یکدیگر باقی بمانند و نسل به نسل خوشبختی و استقلال خویش را به بهای جلب محبّت و خشنودی اطرافیان فدا کنند. در چنین شرایطی که نقش احساسات و عواطف در تعاملات جمعی بسیار برجسته‌تر از نقش عقلانیت و اندیشه می‌شود.
پدیده‌های اجتماعی و فردگرایی جوانان
دکتر سید مهدی صمیمی اردستانی ـ روانپزشک هم در مورد دلایل فردگرایی در جوانان می‌گوید: بخشی از دلایل فردگرایی به دلیل پدیده‌های اجتماعی است. زیرا که نوع زندگی‌ها متفاوت شده است و چون رفتارهای اجتماعی کمتر شده ، سرگرمی‌های اجتماعی افزایش یافته است و طبیعتاً همه اینها باعث می‌شود که جوانان گرایششان به سمت کار‌های فردی بیشتر شود.
وی با بیان این مطلب که استفاده از کامپیوتر و اینترنت هم باعث می‌شود که ارتباط اجتماعی جوانان کمتر شود می‌افزاید: مشاغل مجازی در فردگرایی تأثیرگذار است و این در حالی است که پدیده‌های فرهنگی و اجتماعی باعث می‌شود جوانان به سمت این رفتار‌ها بروند. آنان عملاً ارتباطات اجتماعی‌شان را محدودتر می‌کنند.
این روانپزشک به این پرسش که آیا این فردگرایی می‌تواند تحت تأثیر بیماری‌ها باشد و یا دارای عوارض روانی است پاسخ می‌دهد: از نظر من بیماری‌ها باعث به‌وجود آمدن فرد گرایی نشده‌اند از اینرو باید این مسأله را در واقعیت علت‌یابی کنیم. از کلمه واقعیت برای این استفاده کردم چون ممکن است فردی مسأله‌ای را مشاهده کند و آن را به عموم ربط دهد به عنوان مثال پدری می‌بیند که فرزندش خیلی کمتر برای بازی با بچه‌ها بیرون می‌رود و بیشترتمایل به بازی‌های کامپیوتری دارد این مسأله اختصاص به تهران و شهرهای بزرگ دارد اما آیا در شهرستان‌ها هم اینگونه است.باید در نظر داشت که ممکن است در شهرهای کوچک امکان دسترسی به بازی‌های کامپیوتری و اینترنت وجود نداشته باشد.
او می‌افزاید: واقعیت این است که در روستاها و شهرهای کوچک ارتباطات اجتماعی جوانان و گروه‌های همسال زیاد است پس باید در وحله اول یک تحقیق علمی انجام شود ولی اگر فردگرایی در شهرهای بزرگ وجود دارد قطعاً علتش بیماری نیست. زیرا که میزان بیماری‌ها در گذشته و الان فرق زیادی نکرده است و میزان بیماری‌های اعصاب و روان در گذشته به همین میزانی بوده است که الان هست. دکتر اردستانی در پاسخ به این پرسش که علت زیاد شدن فردگرایی چیست می‌افزاید: فردگرایی بیشتر دلایل اجتماعی مانند استفاده از تکنولوژی‌های نوین روز مانند اینترنت و گوشی‌های هوشمند است. واقعیت این است که سبک زندگی‌ها نسبت به گذشته متفاوت شده است و این مسأله باعث می‌شود که ارتباط جوانان را با یکدیگر کمتر کند. اما در مورد اینکه آیا فردگرایی از نظر روانپزشکی عوارضی هم ممکن است درپی داشته باشد یادآوری می‌کند: جوانان ممکن است یکسری مهارت‌های اجتماعی را دیرتر کسب کنند. زمانی که آنان با همسن و سال‌های خودشان ارتباط نداشته باشند و همه کارهایشان را با اینترنت انجام می‌دهند قطعاً مهارت‌های اجتماعی را یاد نمی‌گیرند. به عنوان مثال: جوانی که از طریق اینترنت خرید می‌کند ممکن است مهارت خرید کردن را پیدا نکند و نداشتن بعضی از مهارت‌ها عوارض اجتماعی را بدنبال دارد.
این روانپزشک با اشاره به این مطلب که این مطلوب نیست جوان داخل خانه بنشیند، هرچه را هم که می‌خواهد تهیه کند، با دوستانش بیرون نرود و با هیچکس هم در ارتباط نباشد تأکید می‌کند: مسلماً مهارت‌های اجتماعی جوانان دیرتر شکل می‌گیرد. اما اینکه آیا فردگرایی عوارض فردی دارد می‌توان گفت که باعث ایجاد بیماری‌های جدی روانپزشکی می‌شود اما نه بیماری‌های شدید.
فردگرایی تنها یکسری از عادت‌های غلط را در افرادی که مستعد هستند تقویت می‌کند مثلاً جوانی که مستعد به اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری است فرد گرایش بیشتر می‌شود. این در حالی است که اگر جوان امکانات ورزشی در اختیارش باشد کمتر مبتلا به فردگرایی می‌شود. یا به عنوان مثال اگر جوانی خجالتی باشد ذاتاً درونگرا و جمع‌گریز می‌شود و اگر امکانات فضای مجازی برایش مهیا باشد نه تنها مشکلش بر طرف نمی‌شود بلکه حاد هم می‌شود.
این روانپزشک با بیان این مطلب که فردگرایی دارای علل اجتماعی و عوارض رفتاری است یادآوری می‌کند: باید بهداشت اجتماعی را در نظر گرفت تا از عوارض این مسأله پیشگیری شود. وی به این پرسش که آیا شیوع بیماری کرونا باعث فرد گرایی شده است پاسخ می‌دهد: کرونا فرد گرایی را تشدید کرده است ولی من فکر می‌کنم که مسأله کرونا در مقابل پدیده اجتماعی فضای مجازی که افراد را به سمت درون گرایی برده است بسیار اندک است. واقعیت این است که کرونا به هر حال تمام می‌شود ولی فرد گرایی در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر خیلی شدت گرفته است و اختراع تلفن‌های همراه هوشمند باعث شده است که جوانان کامپیوتر و فضای مجازی را همیشه همراه خودشان داشته باشند. زمانی که گوشی‌های هوشمند نبودند شرایط بهتراز الان بود.
پایین بودن تعلقات اجتماعی
دکتر رضا پورحسین ـ روانشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران می‌گوید: پایین بودن تعلق اجتماعی گرایش به فردگرایی است و این اتفاق مسئولیت پذیری اجتماعی را کاهش می‌دهد.
او با بیان این که دلیل اصلی که جامعه به شکل مطلوب به آسیب‌های اجتماعی توجه نمی‌کند، نشانگر پایین‌بودن سطح «تعلق اجتماعی» در جامعه به ویژه شهری است، می‌افزاید: تعلق اجتماعی شامل نگرش انسانی و اجتماعی برای حضور در مسایل مختلف جامعه و کوشش در جهت رفع مشکلات و رشد جامعه است.
این روانشناس یادآوری می‌کند: جامعه ما براساس تقسیم‌بندی کلاسیک اجتماعی، جزء جوامع جمع‌گرا به شمار می‌رود اما در شرایط کنونی در یک گذر و شاید یک نوع درهم شدگی بین فردگرایی و جمع‌گرایی قرار گرفته‌ایم که از دلایل این وضعیت می‌توان به شتاب فناوری، جهانی‌شدن و کاهش توجه به فرهنگ خودی و بومی اشاره کرد.
او تأکید می‌کند: اگر آحاد جامعه در قالب‌های گروهی به مسائل اجتماعی از جمله آسیب‌های آن توجه و عمل کنند، بیانگر آن است که با انگیزه‌های دینی، اجتماعی و فرهنگی، خود را عضوی از جامعه دانسته و با آن پیوند عاطفی و انسانی برقرار کرده اند.
دکتر پورحسین می‌گوید: طبیعی است که سوق یافتن به سمت فردگرایی در جامعه جمع‌گرا، «تفرد» را افزایش می‌دهد و به عبارتی پذیرفتن مسئولیت دیگری را خدشه‌دار می‌کند. افرادی که تعلق اجتماعی ندارند به طور معمول، حس می‌کنند که مسئولیتی در قبال جامعه و افراد جامعه ندارند و بهتر است که فقط از خود مراقبت کنند.
او می‌گوید: این افراد فقط دغدغه خود را دارند تا دغدغه دیگران را. به همین دلیل تا زمانی که هر کسی احساس کند که از خود باید مراقبت کند و مراقبت از جامعه در اولویت دوم او قرار دارد، با یک نوع فردگرایی و کاهش تعلق اجتماعی مواجه هستیم که نسبتی با فرهنگ اصیل ما ندارد.
این روانشناس می‌افزاید: حتماً دیده‌اید که برخـی افراد وقتی با یک آسیب یا فرد آسیب دیده مـواجــه مـی‌شونـد، قـبـل از آن‌که مشکل او را مشکل خود بدانند، فقط ناظر صحنه هستند یا از آن رویداد و صحنه فیلمبرداری می‌کنند. این مثال ساده‌ای است اما نشانه یک نگرش است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران تأکید می‌کند: قدیمی‌ها هم این نکته را می‌گفتند که آدم‌ها فکر می‌کنند مشکلات دیگران برای دیگران است، مرگ برای دیگران است، سختی برای دیگران است و سراغ آنان نمی‌آید اما این نشان دهنده روحیه افراد فردگرا و شاید خودخواه است.
او با طرح این مسأله که متاسفانه فردگرایی و کاهش تعلق اجتماعی و نوع دوستی در رفتار و سبک زندگی ما رشد کرده، یادآوری می‌کند: خوشبختانه در فرهنگ دینی و سنت‌های ایرانی ما گرایش و رفتارهای جمع گرایانه و نوع‌دوستی، سفارش شده و در متن جامعه رواج دارد اما درهم‌شدگی هنجارها، تعارض‌های فرهنگی و دلایل دیگر، در واقع مؤلفه‌های فرهنگ خودی را کمی تضعیف کرده است. این روانشناس تصریح می‌کند: در بعضی جوامع با ساماندهی و گسترش نهادهای حمایتی و جذب افراد داوطلب، تعلق اجتماعی را در متن جامعه رواج می‌دهند. به همین دلیل کوشش در جهت افزایش جمع‌گرایی در شرایط امروزی جامعه و ساماندهی سازمان‌های و جذب داوطلبان امور مددکارانه از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند مسئولیت‌پذیری و توجه به آسیب‌های اجتماعی و افراد آسیب‌دیده در جامعه را تسهیل کند.
ویژگی‌های شخصیتی فردگرایان:
- علائق و نیازها و اهداف فردی ترجیح داده میشوند.
– ارزش‌ها و هنجارها، مبنای فردی دارند. (خودانگاشت هستند)
– کسب لذت فردی، در اولویت است.
– باورهای شخصی، متمایزکننده فرد از گروه است.
– استقلال و هویت فردی اهمیت دارند.
– راهبردهای مستقیم و مواجه رو در رو ترجیح داده می‌شود.
– رابطه بین اعضاء متکی به اشخاص است. رابطه اعضاء با فاصله زیاد صورت می‌گیرد.
– ارتباطات اجتماعی در بین اعضاء داوطلبانه بوده و اندازه گروه‌ها کوچکتر است.
– ورود و خروج به گروه به راحتی صورت می‌گیرد.
– دوستی‌ها رنگ کمتری داشته، رفاقت‌ها و وفاداری به گروه و فرد دیگر کمتر است.
گزارش از بیتا مهدوی
