یادداشتی از آرین عباسی‌فرد در پایگاه تحلیلی- خبری درسانیوز؛ کار سخت ایران در بازار عراق
در جهان معاصر روابط بین دولت‌ها بیشتر در بستر روابط اقتصادی و بطور عمده تجاری شکل می‌گیرد. صادرات کالا و خدمات موجب تنیدگی اقتصادی و بدنبال آن زمینه‌های روابط سیاسی و دیپلماتیک را گسترش می‌دهد.
کالاها بویژه کالاهای مصرفی خانوار، نقش مهمی در ارتقای جایگاه کشور صادر کننده در یین مصرف کنندگان کشورهای وارد کننده دارد. برای نمونه هیچ نوع کالای مصرفی وارد شده از روسیه در بازار ایران گردش ندارد. ولی در جامعه عراق کالاهای ساخت ایران گردش زیادی دارد.
ایران بعد از چین دومین کشور صادر کننده به عراق است. در سال ۱۴۰۲ عراق با واردات ۴/۹ میلیارد دلار کالا از ایران، سهمی برابر ۷/۱۸ درصد از کل واردات را بخود اختصاص داده است.
از سوی دیگر صادرات عراق به ایران در سال ۱۴۰۲ با ۵۸۵ میلیون دلار سهمی ناچیز در کل واردات ایران داشته (کمتر از یک درصد). ارتقای موقعیت یک کشور در کشور همسایه بستگی به میزان و کیفیت کالاهایی دارد که صادر می کند.
به همین سبب تشکل‌های صادراتی و استانداردسازی کالاهای صادراتی، حفظ کیفیت و تداوم و ثبات تأمین، می‌تواند به ثبات بازار و در نتیجه افزایش موقعیت کشور در بین مصرف کنندگان هدف صادراتی گردد.
سفر اخیر رئیس جمهور دکتر مسعود پزشکیان به عراق، اگرچه بازتاب وسیعی در رسانه‌های دو کشور و منطقه داشته است، ولی جنبه‌های فرهنگی و سیاسی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که در این گونه دیدارها لازم است هیئت‌هایی از بخش‌های مختلف صنعتی و بازرگانی و کشاورزی و سرمایه‌گذاران رئیس جمهور را همراهی کمی کردند.
در عین حال در گزارش‌ها از امضای ۱۴ مورد موافقتنامه بین دو کشور خبر داده می‌شود. همچنین با وجود تمایل دو کشور برای آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران در عراق دارند، ولی متأسفانه دولت عراق با محدودیت‌هایی روبروست که از عمده‌ترین آن تحریم ایران و مانع بزرگFATF است که با وجود مساعی رئیس جمهور مسعود پزشکیان در دیدار با مقامات عراق ممکن نشده است.
اهمیت روابط با عراق همسایه غربی برای ایران تا بدان اندازه است، که دکتر پزشکیان رئیس جمهوری جدید ایران نخستین سفر خارجی خود را به عراق اختصاص داده است.
رئیس جمهور و هیئت همراه دیداری از بصره در جنوب عراق داشتند که در نوع خود اقدامی شایسته است که برای نخستین بار در برنامه دیدار رسمی روسای جمهور ایران از عراق است.
این دیدار بازتابی گسترده داشته و موجب استقبال پر شور شیعیان عراق قرار گرفته گرفته است. همچنین تأکید رئیس جمهور بر جدیت بیشتر در اتمام پروژه راه آهن شلمچه- بصره نشان از اهمیت روابط اقتصادی بین دو کشور دارد.
این و عراق دارای ظرفیت‌های مناسبی برای مشارکت در زنجیره ارزش «ابتکار کمربند و راه» چین برخوردارند. پس از تحریم روسیه از سوی اتحادیه اروپا «کریدور اقتصادی پل نوین اوراسیا» که صادرات چین را از طریق راه‌آهن و جاده با گذر از آسیای مرکزی به روسیه و از آنجا به بلاروس و سپس لهستان و از آنجا به آلمان منتقل می‌کرد، از سال ۲۰۲۲ مسدود شده است.
مسیر جایگزین در همین ابتکار، کریدور شماره شش «چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی-اروپا» بوده است که با گذر از ایران(در همان مسیر جاده ابریشم تاریخی)، چین را به بازارهای اروپا متصل می‌کرد. انتظار می‌رفت که چین با در نظر گرفتن وزن ایران در منطقه و حجم روابط تجاری بین دوکشور، این مسیر را فعال سازد. ولی عملاً اتفاقی رخ نداده است.
در این زمینه اگر عراق با ایران با گفت‌وگو با چین در «ابتکار کمربند و راه»: فعال شوند، می‌توانند در مسیر جاده ابریشم تاریخی با چین همکاری داشته باشند. چین با گذر از آسیای مرکزی در همان مسیر تاریخی می‌تواند از مسیرهای ریلی(با اتصال راه‌آهن ایران به راه‌آهن عراق و سوریه) با سواحل‌شرقی دریای مدیترانه و بازارهای اروپایی دسترسی داشته باشد.
در این مسیر چین زمینه‌های بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل، صادرات کالا(بازارهای منطقه)، واردات مواد خام و انرژی و مهم‌تر از همه امنیت جاده‌ها و کالاها و امنیت از مزاحمت‌های ایالات متحده بهره‌مند شود. این مورد مهم می‌تواند در بین ایران، عراق و سوریه با جدیت دنبال شود.
بخشی از تجارت دو کشور هم به تجارت و مبادله کالا در بازارچه‌های مرزی اختصاص دارد. بازارچه‌های فعال تمرچین، مریوان و بانه در ایجاد اشتغال در محدوده‌های خود نقش مثبتی داشته‌اند.
توجه بایسته به پدیده «کولبری» در منطقه مرزی ایران و عراق، یکی از نقاط منفی دولت جمهوری اسلامی ایران است که نیازمند توجه ویژه دکتر مسعود پزشکیان رئیس جمهور محترم است. این مورد بازتاب منفی در روابط بین دو کشور دارد.
یکی دیگر از مسائل گسترش روابط اقتصادی ایران و عراق می‌تواند تاسیس «منطقه آزاد تجاری مشترک» در مرزهای مشترک باشد. در این زمینه آماده‌سازی بسترهای قانونی و حقوقی و هم چنین اقتصادی و زیرساختی ضروری است.
فعال‌سازی و تغییرات ساختاری و ترکیب اعضای کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور، با توجه به تغییرات و تحولات منطقه‌ای و کشوری بسیار ضروری می‌نماید.
وجود کشورهای رقیب منطقه‌ای در بازارهای عراق، جدیت بیشتر ایران برای حفظ بازارهای صادراتی به عراق را ضروری می‌سازد. ایران با در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی و تبعات منفی ناشی از آن بویژه در زمینه ریزگردهایی که در اثر خشکاندن تالاب‌ها در عراق ناشی و استان‌های مرزی ایران بویژه خوزستان را با تهدیدهای زیست‌محیطی روبرو می‌سازد، لازم است با جدیدت موضوع را با همکاری با عراق دنبال کند. مدیریت مشترک منابع آبی و استفاده بهینه از آن نیازمند جدیدت و پیگیری دوجانبه است.
آقای مسعود پزشکیان در این سفر از اقلیم کردستان عراق دیدار داشته است که در نوع خود از ارزش دیپلماتیک بالایی برخوردار است. وی پیش از سفر به سلیمانیه، وارد اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق شد و با نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق دیدار و گفتگو کرد.
رئیس اقلیم کردستان عراق در دیدار با مسعود پزشکیان گفته بود که از خاکش نباید برای اقدام علیه جمهوری اسلامی استفاده شود. مسعود پزشکیان در اقلیم کردستان عراق با مقامات و خبرنگاران به زبان کردی صحبت کرد.
روابط ایران و اقلیم کردستان عراق اخیرا بهبود یافته است. یک سال پیش توافقنامه امنیتی تهران-بغداد برای خلع سلاح احزاب کرد ایرانی و تعطیلی اردوگاه‌های نظامی آنان در اقلیم کردستان اجرایی شد.
همچنین روز پنجشنبه در شهر سلیمانیه، بافل طالبانی رئیس اتحادیه میهنی اقلیم کردستان عراق از آقای مسعود پزشکیان استقبال کرد.
آقای مسعود پزشکیان در سلیمانیه در آرامگاه جلال طالبانی، از روسای جمهور پیشین عراق ورهبر پیشین حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق حاضر شد و به او ادای احترام کرد. آقای مسعود پزشکیان در این شهر همچنین در جلسه‌ای با جمعی از سران احزاب اقلیم کردستان عراق دیدار و گفتگو کرد.
