مسعود رنجبر گزارشگر پایگاهتحلیلی- خبری درسانیوز؛ بهنظر می‌رسد سرزمین ایران با تاریخی شگرف، ثروت فراوان، حکمرانان متعدد و آفرینش هنرهای گونهگون، گنجهای بسیار دارد که برخی از آن‌ها در گنجخانهها و موزهها نگهداری می‌شوند اما برخی از آن‌ها در دل زمین پنهان شده و سودای رسیدن به آن‌ها را در دل سوداگرانشان بیدار می‌کنند. معلوم نیست چه میزان گنجینه پنهان در جایجای سرزمین باستانی ایران وجود دارد اما در سال‌های اخیر بسیاری برای یافتن این گنجها دل به کوه، غار، کویر و دشت زدهاند تا گنجی بیابند و یکشبه پولدار شوند. برخی در این راه نهتنها به خمره پر از طلا نرسیدهاند که جان خود را نیز از دست دادهاند. با گسترش فضای مجازی، عدهای سودجو با اعلام فروش گنجنامهها و دستگاه‌های گنجیاب، فعال شده و مدعیاند که میدانند چگونه می‌شود گنج پیدا کرد. این روزها گنج، گنج‌یابی، آموزش علائم و تفسیر نشانه‌ها، کلیدواژه‌هایی است که بین اهالی دفینه در فضای مجازی بیشتر از قبل می‌چرخد.
فعالیت‌های حفاران گنج این روزها زیاد شده است، بهطوریکه پلیس یگان حفاظت از میراث فرهنگی بهشکل مستمر گزارشهای دستگیری آنان را اطلاعرسانی می‌کند و بعضاً اشیای عتیقه نیز کشف و ضبط می‌شود، اما سودای یافتن گنج خاموششدنی نیست و کمتر افراد دلسوزی هستند که اگر آثار و اشیای باستانی بیابند حاضر باشند آن‌ها را به وزارت میراث فرهنگی کشور تحویل بدهند، چرا که هم گنجیابان و گنجفروشان فعال هستند و هم خریداران آن مشتاق. از سوی دیگر جامعه باستان‌شناسی درباره وضعیت نامناسب حفاظت از آثار تاریخی هشدار می‌دهد. آنچه امروزه در خوزستان بر مجموعه میراث جهانی شوش و محوطه‌های شاخصی مانند چگاسفلی، جوبجی، ایوان کرخه، جندی‌شاپور، نگارکندهای ایذه و صدها محوطه باستانی دیگر می‌گذرد، مأیوسکننده و دلهرهآور است.
وضعیت سایر استان‌ها هم بهتر نیست. محوطه میراث جهانی فیروزآباد، برم دلک و صدها محوطه دیگر در فارس وضعیتی بغرنج و بحرانی دارند. قاچاقچیان آثار تاریخی در سکوت و بیاعتنایی بخش‌های مسئول وزارتخانه و ادارات، آزادانه فعالیت می‌کنند و قانون را به ریشخند می‌گیرند.
گنجینههای تقلبی
فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کشورمان در این باره میگوید: تاریخ و تمدن دیرینه این مرز و بوم، وقوع جنگ‌های پیاپی و نقل قول پیشینیان در رابطه با وجود دفینه و گنج، سبب شکلگیری برخی باورهای غلط در میان افراد جامعه شده است.
او می‌افزاید: فروش اشیای تقلبی بهجای اصل به برخی افراد سادهلوح و طماع آنقدر شایع شده که قانونگذار در یک ماده قانونی واحده آن را به‌عنوان جرم مستقل با ماهیت کلاهبرداری مورد توجه قرار داده است. نیروی انتظامی همواره با تمام ظرفیت دراین خصوص فعال است، ولی بهدلیل میل وافر برخی افراد، این اعمال مجرمانه همچنان ادامه دارد و نمیگویم مدعی مهار کامل جرایم هستیم.
این فرمانده درباره جلوگیری از فعالیت مجرمانه افراد در فضای مجازی اظهار میدارد: یگان حفاظت در حوزه جرایم علیه میراث فرهنگی بهخصوص دستگاه فلزیاب از چندسال گذشته پیگیری‌های زیادی با همکاری دادستان کل کشور انجام داده و موفق شده‌ایم تا برخی جرایم علیه مواریث تاریخی را در ردیف جرایم رایانه‌ای به‌تصویب برسانیم. کارگروه مصادیق مجرمانه در دادستانی کل کشور، دسترسی آنلاین رصد فضای مجازی و برخورد با سایت‌های غیرمجاز را در اختیار یگان قرار داده و در این زمینه با سایت‌های متخلف برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
میراثبان افتخاری
این مقام مسئول درباره طرح میراثبان افتخاری میگوید: این موضوع در مرحله شناسایی افراد واجد شرایط و صدور کارت است. پارسال بهصورت نمادین، افرادی به‌عنوان میراثبان افتخاری معرفی شدند. اکنون نیز اجرای طرح مذکور در دستور کار قرار دارد. بخش عظیمی از اقلام کشف شده در ۹ ماه امسال که بالغ بر ۱۷هزار قلم است، با همکاری مردم شناسایی و کشف شدند، برخی هم بهصورت داوطلبانه توسط مردم تحویل داده شده است.
او درباره تعیین قدمت اشیای تاریخی می‌افزاید: اشیای کشفشده بلافاصله به کارشناسان میراث فرهنگی تحویل و پس از کارشناسی، اصالت آن‌ها اعلام می‌شود. در تمامی ادارات کل، کارشناسان خبره‌ای در این زمینه فعالیت می‌کنند که بنا به شرایط و با توجه به ماهیت اشیا، ارزیابی و تخمین قدمت آن‌ها گاهی زمان‌بر می‌شود و گاهی در مدت کوتاه‌تری انجام می‌پذیرد.
فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کشورمان درباره عتیقههای تقلبی می‌افزاید: از اشیای تقلبی هم نگهداری می‌شود تا در نمایشگاه‌ها استفاده شوند. باید مردم بدانند که مشابهت آثار اصل با تقلبی زیاد است. در بسیاری از مواقع تنها اهل فن می‌توانند اصل یا تقلبی بودن اشیا را از هم را تشخیص دهند.
او درباره افزایش نیروی یگان ادامه می‌دهد: اگر تعداد نیروهای ما ۱۰ برابر نیروهای فعلی باشد باز هم جرایمی همچون حفاری غیرمجاز رخ خواهد داد. باید از ظرفیت اجتماعی در این زمینه بیشتر استفاده کرد و مشارکتپذیری را افزایش داد.
در حوزه صنایع دستی و گردشگری
فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی کشورمان درباره صنایع‌دستی و گردشگری میگوید: در حوزه صنایع‌دستی، موضوع قاچاق صنایع‌دستی را داریم و دستورالعملی را با عنوان معاونت صنایع‌دستی تهیه و ارسال کرده‌ایم و همکاران ما در این زمینه توجیه شده‌اند. خروج صنایع‌دستی کشور بدون پرداختن عوارض گمرکی، قاچاق محسوب می‌شود. در زمینه ورود صنایع‌دستی قاچاق هم با ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز همکاری داریم. دو سه سال پیش موردی در همدان داشتیم که چند کانتینر صنایع‌دستی قاچاق وارد کرده بودند.
او می‌افزاید: در زمینه گردشگری نیز به امنیت گردشگران در مجموعه‌های تحت‌پوشش خودمان توجه می‌کنیم. شاید بهشکل رسمی پلیس گردشگری نداشته باشیم اما در سطح جامعه، نیروی انتظامی این مسئولیت را عهدهدار است و در مراکز تحت‌پوشش وزارت میراث فرهنگی، فراهم کردن امنیت گردشگران بر عهده ماست. معتقدیم حتی بزهدیدگی ناشی از جرایم خرد نیز ممکن است ذهنیت منفی برای گردشگران به وجود بیاورد، پس باید از آن جلوگیری کرد.
دستگیری پوآرو
فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی کشور درباره دستگیری فردی با نام مستعار پوآرو که اقدام به آموزش گنج‌یابی در فضای مجازی کرده است میگوید: امسال در فروردین ماه شخصی با اسم مستعار پوآرو با تبلیغ در فضای مجازی با عنوان آموزش گنج‌یابی و دفینه‌یابی ضمن تجمیع افراد زیادی با خودرو در منطقه‌ای در حوالی شهر اصفهان، اقدام به آموزش عملی گنج‌یابی کرده که با هوشیاری نیروهای یگان حفاظت میراث‌فرهنگی و با همکاری نیروی انتظامی در مرحله نخست، سه نفر در محل آموزش دستگیر و تحویل دادگاه بخش جرقویه شدند، اما متأسفانه شخص اصلی متواری و پرونده همچنان مفتوح بود.
او می‌افزاید: فرد مذکور دوباره در فضای مجازی اقدام به تبلیغات در این مورد کرد تا فالوئر جذب کند، بدین منظور به‌تمامی نیروهای یگان حفاظت میراث‌فرهنگی در سراسر کشور اعلام شد که با این موضوع برخورد قانونی انجام شود. فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه بهمحض انتشار تبلیغات این فرد در فضای مجازی، ضمن انجام تحقیقات گسترده در شهرستان جوانرود، شکایتی را علیه نامبرده تنظیم و با ردیابی او را دستگیر کرد.
غارتگری میراث فرهنگی
غارتگر، واژه بسیار مناسبی برای توصیف یک متجاوز به اماکن تاریخی است. این افراد شبانه بهصورت دستهجمعی در گروه‌های هفتهشت نفره با بیل و کلنگ، دستگاه‌های فلزیاب و کارشناسان قلابی به مکان‌های تاریخی دوردست در روستاها می‌روند و با استفاده از این ابزارها مشغول کندن آن مکان‌ها می‌شوند و گاهی این کار چند شب طول می‌کشد.
حفاری در اماکن تاریخی مختلف از سوی غارتگران و حفاران غیرمجاز سبب می‌شود مردم کندهکاریها را ببینند و به پاسگاه و پایگاههای منطقه گزارش کنند. این افراد در آخر یا به دام می‌افتند یا کارشان بینتیجه میماند یا به سودای خود می‌رسند و ثروت ملی را تصاحب می‌کنند.
حفظ منابع تاریخی به لحاظ طیف وسیعی از مزایای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی دارای اهمیت است، از رفاه اجتماعی و فرهنگی ساکنان منطقه حمایت می‌کند، غرور مدنی جوامع را ارتقا می‌دهد و بههمان اندازه می‌تواند وسیله‌ای برای دستیابی به اهداف اقتصادی بلندمدت همچون رشد و توسعه، احیای مجدد شهرهای داخلی، توسعه مشاغل کوچک و تأمین مسکن باشد.
کاروانسرای زخمخورده
در کیلومتر ۲۵ غرب شهر مأمونیه مرکز شهرستان زرندیه و در حاشیه مسیر ساوه به بوئینزهرا، نمایی از یک کاروانسرای دوران شاه عباس صفوی بهچشم میخورد که غریبانه و بیرمق در حال تخریب است. در این بین سودجویان و جویندگان گنج و دفینه هم با بیل و کلنگ بر پیکر نحیف این بنا زخمهای فراوانی زدهاند.
کاروانسرای «خشکهرود» از آثار شاخص دوران حکومت صوفیان بر ایران بهشمار میرود. موقعیت جغرافیایی آن که در مسیر تلاقی سه شهرستان زرندیه، ساوه و بوئینزهرا قرار دارد، ظرفیتی مناسب است تا با راهبردی اساسی از یک بنای در حال تبدیل به ویرانه، به مرکزی برای امور گردشگری، اقامتی و رفاهی بینراهی تبدیل شود و حتی ظرفیت برگزاری نمایشگاههای صنایع‌دستی شهرستانهای اطراف را هم دارد اما دریغ که این اثر فاخر، تنها میهمانان شبانهای را بهخود میبیند که نه برای تکریم تاریخ بلکه برای تاراج آن بهصورت سرزده میآیند و تمام پیکرهاش را به سودای دفینه و گنج زخمی کردهاند.
سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان زرندیه درباره این موضوع میگوید: مشخص نبودن مالک و همچنین ماهیت بیابانی منطقه سبب شده است که حفاران و سودجویان با خیال دستیابی به گنج و دفینه وارد این کاروانسرا شده و منظره تأسفباری از سوراخها و حفاریها را بر جلد، پی و سقف آن ایجاد کنند.
از سوی دیگر، امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی کافی در اختیار یگان حفاظت میراث فرهنگی زرندیه قرار ندارد و فقط یکنفر در این رابطه خدمت می‌کند که اگر مثلا در تاریکی شب بخواهد برای مقابله با حفاران به محل اعزام شود با توجه به اینکه تجهیزات لازم را ندارد، ممکن است خطری برای او ایجاد شود. این تنها یک حکایت از هزاران است.
قانون چه میگوید؟
هرگونه حفاری، خرید و فروش، تخریب و دستکاری و نقل و انتقال روی میراث فرهنگی و آثار باستانی بهموجب مواد قانون مجازات اسلامی، پیگرد کیفری دارد، ولی بهنظر می‌رسد مجازات‌های در نظر گرفتهشده کارآیی و مانعیت ندارد و باز می‌طلبد که مقررات و مجازات‌های سنگین‌تری برای سودجویان در نظر گرفته شود.
براساس ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، هرگونه حفاری و کاوش برای بهدست آوردن اشیای عتیقه ممنوع است و مرتکبان به سه تا شش سال حبس محکوم می‌شوند. اگر حفاری در آثار فرهنگی تاریخی انجام گرفته باشد مجرمان علاوه بر ضبط آلات و ادوات حفاری و جبران خسارت وارده به آثار، به اشد مجازات محکوم می‌شوند.
پرونده‌هایی که در آن افراد بهطمع یافتن گنج، به دام افتاده و پول یا جانشان را از دست دادهاند کم نیستند. گاه این فریب از طریق پیامکی صورت می‌گیرد که از مدت‌ها قبل برای خیلی‌ها ارسال می‌شود؛ پیامکی که در آن فردی خود را از عشایر جنوب کشور معرفی کرده و نوشته است: «من گنج پیدا کرده‌ام. استخاره کرده‌ام و شماره شما آمد، می‌خواهم این سکه‌ها و مجسمه‌ها را بفروشم.» از این رو لازم است ضمن آگاه‌سازی افراد از مجازات جرم گنج‌یابی، قوانین جدیدی نیز در این زمینه وضع شود.
