سوسن امیری‌پریان- گزارشگر پایگاه تحلیلی-خبری درسانیوز؛ قدیمی‌ترین فرش جهان با نام پازیریک، در ۳ یا ۴ قرن قبل از میلاد مسیح در کوه‌های “راور” کرمان بافته شد و توسط باستان‌شناس روس”پروفسور رودنکو”در سال ۱۹۴۹ در منطقه آلتایی سیبری در روسیه کشف شد. تاریخ فرش ایران اما حکایت دیگری دارد.
هنر زنان و مردان این دیار از زمان تهمورث اولین پادشاه اسطوره‌ای شروع شده و تاکنون این هنر ظریف و پر زحمت ادامه دارد. اما کرمانشاه نیز یکی از مراکز مهم در هنر قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم و موج بافی است. با این حال ظرافت، زیبایی و سرنوشت بافندگی سنتی در کرمانشاه را از استادی چیره‌دست اما گمنام در جویا شده‌ایم که در پی می‌آید:
حاج ناصر علیئی؛ یکی از هنرمندان پیشکسوت فرش‌بافی است که قریب به بیش از ۷۰سال از عمرش را به این هنر ماندگار اختصاص داده است. او که این هنر را سال‌ها به عنوان حرفه‌اش انتخاب کرده است از بی‌مهری، ناملایمات، کمبودها و بی‌توجهی مسئولان سخت گله‌مند است.
استاد علیئی در این باره چنین می‌گوید: “هنر سنتی فرش، گلیم و جاجیم بافی با کم‌ترین سرمایه اما ارزش افزوده بالایی دارد و ۶۰ درصد قیمت تمام شده آن سود است.”
او در مورد حرفه‌اش می‌افزاید: “در دوران طفولیت با این هنر آشنا شدم و رمز فرش بافی را نزد مرحوم پدرم استاد قاسم به صورت استاد-شاگردی یاد گرفتم. پدرم رنگرزی قابلی بود که زمان قدیم در کارگاه فرش‌بافی سیدعبدالله نیز بافنده بود. وقتی شروع به فرش باف می‌کردم با دست نه که با دل و جان می‌بافتم.
این استادکار پیر بافنده بیان می‌کند:” آن زمان برای تهیه مواد اولیه فرش به کوه‌های اطراف کرمانشاه می‌رفتم و گیاهان طبیعی ازجمله روناس، شیرین‌بیان و… برای رنگ کردن پشم گوسفندان می‌چیدم.
بی‌ثباتی رنگ‌های شیمیایی در فرش
استاد هنرمند از رنگ‌های شیمیایی شکوه‌ها دارد و در باره وضعیت رنگ‌های صنعتی فرش می‌گوید: رنگ‌های کارخانه‌ای و شیمیایی با بی‌ثباتی در دراز مدت جلوه و زیبایی را از فرش‌های امروزی گرفته است و در کارخانه‌ها با روش غیراصولی؛ پشم‌ها حین رنگرزی خرد و شکننده می‌شوند و در نتیجه نخ حاصل از آن ماندگاری لازم را ندارد.”
او طرح و نقش‌های به‌کار رفته در قالی کرمانشاه را بر گرفته از ذهن خلاق هنرمندانی همچون سیدعبداله می‌داند و در این راستا بیان می‌کند: ” طرح‌های چهارفصل، بازوبندی، چهار بازوبندی، کناره کرمانشاه با نام چهار ترنج از طرح و نقش‌های معروف کرمانشاه بودند و هم اکنون هم در بعضی از نقاط این استان توسط بافندگان سنتی بافته می‌شود و نقش چهارفصل سید عبداللهی یکی از بهترین طرح فرش این دیار است که استاد عبداله ۴ قالی به ابعاد هر کدام ۱۸ متری بافت که که دو تخته از آن‌ها در زمان قدیم توسط خارجی‌ها خریداری شد.”
پیر هنرمند که دستگاه فرش‌بافی خودش را از قدیمی‌ترین نوع دستگاه قالیبافی می‌داند و در باره‌اش توضیح می‌دهد: ” ابعاد این دستگاه ۵۰ در ۶۰ سانتیمتر است و جنسش از چوب است و اکنون هم با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۵ میلیون تومان می‌توان آنرا از آهن ساخت که قادر هستم با این دستگاه؛ ۳۰ نوع صنایع‌دستی بسازم و قالیباف، موج‌بافی، جاجیم‌بافی، پارچه‌بافی(از گونی‌بافی نا حریربافی) و… از تولیدات این دستگاه است.”
بی‌توجهی مسئولان به هنر فرش‌بافی
او گلایه‌ها از مسئولان از گذشته تا حالا دارد:” در اوایل جوانی به دلیل بی‌توجهی رژیم سابق به این هنر سنتی آن را رها کرده و مدتی راننده کامیون شدم حتی بی‌توجهی به هنر قالیبافی را هم اوایل انقلاب دیده‌ام وقتی در کارخانه کشمیر کرمانشاه به عنوان طراح و بافنده مشغول به‌کار بوده‌ام و با توجه به توانایی‌ها و قابلیت در هنر بافندگی اما نسبت به خارجی‌های مستقر در کارخانه، حقوق ناچیزی دریافت می‌کردم و همین عامل باعث شد آنجا را ترک کنم.”
توجه جهاد سازندگی به هنر
استاد علیئی ادامه می‌دهد” با شروع جنگ تحمیلی و پس از باز نشستگی در حرفه رانندگی با همکاری در صنایع روستایی جهاد سازندگی، در مناطق در مناطق مرزی غرب کشور به عنوان مربی بافنده؛ هنرجویان بسیاری را در رشته‌های مختلف قالیباف؛ جاجیم، گلیم و…با همان دستگاه سنتی قدیمی آموزش داده‌ام. سپس همکاری خود را با بنیاد مستضعفان ادامه دادم و در آن سال‌ها نزدیک به ۱۰۶ بافنده ماهر تربیت کردم.”
به گفته استاد علیئی که در عنفوان جوانی نیز مداح اهل‌بیت بوده و در صدا و سیمای کرمانشاه برنامه‌های بسیاری اجرا کرده است.
او که در نمایشگاه‌های زیادی در رشته صنایع‌دستی در داخل کشور شرکت کرده است در این مورد توضیح می‌دهد: ” به همراه دستگاه قدیمی خودم در نمایشگاه‌های مختلف شرکت می‌کردم و با بافتن بر روی دستگاه تحیر همگان را بر می‌انگیختم؛ اما دریغا و دردا که در حد تحسین بوده است.”
امید به میراث دارم
این هنرمند گمنام دیارمان از دل نگرانی‌هایش از فراموش شدن دستگاه سنتی و هنرهای می‌گوید و همچنان هم که به فکر جوانان دیارمان است امیدوار است تا زنده است بتواند با همکاری سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی در تکیه معاون‌الملک برای احیا و زنده نگه داشتناین هنر دیرینه به آموزش رایگان به علاقه‌مندان هنر بپردازد.
نظر کارشناس اقتصاد و مدیریت فرش
یک کارشناس ارشد اقتصاد و مدیریت فرش می‌گوید: دیدگاه بعضی مسئولان به هنر و هنرمند دیدگاهی سرد و از روی بی‌اعتنایی است. همان‌طور که استاد علیئی در مصاحبه خود اشاره کردند، به علت بی‌توجهی به هنر ارزشمند بافندگی مجبور شدند به رانندگی در بیابان نه روی آوردند که این خود ضایع بزرگی در اقتصاد هنر بافندگی است چرا که هنرمندان از اصل خود دور شده‌اند”.
این دانش آموخته اقتصاد فرش ادامه می‌دهد: ” ما می‌توانیم از هنر هم به شکل تلهی و مقدس، هم به شکل انسانی و ارزشی و هم به صورت مادی و اقتصادی بهره‌برداری کنیم. که در بخش اقتصادی با تشویق سرمایه‌گذاری در بخش صنایع و هنر دستی با توجه به ارزش افزوده بالت و با وجود معضل بیکاری در شهرمان؛ دلسوزانه این هنر رو به فراموشی را احیا نماییم.
اصولًا بر آثار هنری هنرمندان از نویسندگان گرفته تا صنعت‌گران، بافندگان، هنرپیشگان و سناریونویسان نمی‌توان قیمت گذاشت. اشتباه است اگر بگوییم فلان اثر هنری این میزان قیمت اقتصادی و مادی دارد.
خرید آثار هنرمندان تناه به منزله حمایت مادی و معنوی از آنهاست که باید به عنوان یک فرهنگ عمومی در جنبه‌های حمایتی از هنر تلقی شود.
