یادداشتی از اعظم چقازردی در پایگاه تحلیلی – خبری درسانیوز؛ نکوداشت‌های علمی به عنوان یکی از رسم‌ها و آیین‌های رایج در فضای دانشگاهی، با هدف قدردانی از زحمات اساتید و پژوهشگران برگزار می‌شوند. سنت مراسم قدردانی و پاسداشت از زحمات اساتید بسیار دارای اهمیت است. اما این مراسم در کشورهای مختلف چارچوب‌ها و معیارهای خاصی دارد. در دانشگاه‌های پیشرفته، این نکوداشت‌ها بر اساس دستاوردهای علمی و اجتماعی اساتید برگزار می‌شود، در ایران نیز چنین است اما همچون دیگر رخدادهای اجتماعی گاه با چالش‌هایی نظیر عدم شفافیت معیارهای انتخاب و جنبه‌های تشریفاتی همراه است!
در اینجا می‌خواهم به این موضوع جدی بپردازم.
نکوداشت‌های علمی در مراکز دانشگاهی برتر دنیا، معمولاً بر مبنای شاخص‌های مشخصی چون تعداد مقالات علمی، تأثیرگذاری پژوهشی، میزان ارجاعات علمی، نوآوری‌های پژوهشی و خدمات اجتماعی – دانشگاهی، به روز بودن و حضور مستمر اساتید در فضای جامعه برگزار می‌شود. به این آیین‌ها بیشتر به عنوان فرصتی برای معرفی الگوهای موفق و ایجاد انگیزه در نسل جوان دانشگاهی نگریسته می‌شود.
غالب این نکوداشت‌ها پس از بازنشستگی یا در پایان دوره فعالیت علمی استاد برگزار می‌شوند. در ایران نیز این آیین‌ها به دلایل مختلفی برگزار می‌شوند، اما معیارهای روشن و دقیقی برای آیین نکوداشت‌های علمی و انتخاب افراد مورد تجلیل وجود ندارد.
گاهی برای یک استاد چندین بار مراسم تجلیل، قدردانی، نکوداشت می‌گیرند که برخی از این مراسم جنبه‌های تشریفاتی پررنگ‌تری داشته و در برخی موارد بیش از آنکه بر دستاوردهای علمی تمرکز داشته باشند، بر اساس روابط، جایگاه سازمانی و نقش اداری افراد برگزار می شوند.
علاوه بر این، در مواردی دیده شده که برخی از استادان بدون آن که در سال‌های اخیر با توجه به فراوانی اتفاقات و رخدادهای اجتماعی؛ در حوزه‌های علمی و اجتماعی فعال باشند، یا دستاورد علمی قابل ذکر متناسب با حال و فضای جامعه داشته باشند، مورد نکوداشت قرار می‌گیرند. در اینجا به چند تفاوت بارز آیین نکوداشت در ایران و خارج می‌پردازم:
– معیارهای انتخاب؛ بطور معمول در دانشگاه‌های معتبر دنیا بر اساس شاخص‌های علمی مشخص مانند تعداد مقالات معتبر، ارجاعات علمی، نوآوری‌های پژوهشی، تأثیرگذاری اجتماعی و خدمات دانشگاهی انتخاب می‌شوند.
در کشور ما معیارهای شفاف و استانداردی وجود ندارد و گاهی انتخاب افراد بیشتر بر اساس جایگاه اداری، ارتباطات و نفوذ سازمانی انجام می‌شود تا دستاوردهای علمی واقعی.
– زمان و نحوه برگزاری نکوداشت؛ غالباً فرد منتخب جهت قدردانی، اغلب پس از بازنشستگی‌اش یا در پایان فعالیت علمی‌اش انتخاب می‌شود و تمرکز بر سهم او در پیشرفت علم و جامعه ملاک واقع می‌شود.
در ایران ممکن است آیین نکوداشت در هر زمانی برگزار شود، حتی برای اساتیدی که منفعل بوده‌اند و در سال‌های اخیر فعالیت علمی قابل توجهی نداشته‌اند.
– محتوای مراسم؛ در فضای آکادمیک خارج از ایران، نشست‌های علمی، سخنرانی‌های تخصصی و مباحثی درباره دستاوردهای علمی استاد و تأثیر آن بر حوزه علمی خاص مطرح می‌شود و در ایران ما معمولاً شکلی تشریفاتی و رسمی دارد و بیشتر به ذکر خاطرات گذشته، تقدیرهای کلی و برنامه‌های نمایشی پرداخته می‌شود.(فقط تعریف و تمجید).
– در ایران گاهی مراسم نکوداشت، پاسداشت‌ها، قدردانی‌ها و… بارها و بارها برای یک نفر برگزار می‌شود در صورتی که بسیاری دیگر از قلم می‌افتند یا فراموش می‌شوند.
این رفتار ناپسند در دیگر حوزه‌های هنری و فرهنگی به کرات دیده می‌شود. از یک استاد دانشگاه به ویژه در حوزه علوم اجتماعی انتظار می‌رود که نه تنها در زمینه علمی، بلکه در نقد وضعیت اجتماعی و دانشگاهی نیز کنشگر بوده و نسبت به دیگر افراد جامعه نقش موثرتری داشته باشد.
حضور به موقع این اساتید چه در رای و چه در عمل آنها را در زمره پیشگامان و پیش‌قراولان جامعه قرار می‌دهد. دانشگاه‌های آنان نیز محلی برای تضارب آراء، روشنگری و ارائه راه‌کارهای علمی برای مشکلات جامعه در نظر گرفته می‌شود.
بنابراین در صورتی که اساتید مورد نکوداشت، نقش فعالی در این حوزه‌ها نداشته باشند، این آیین‌ها بیشتر به مراسم‌های تشریفاتی شبیه خواهند شد تا یک قدردانی واقعی از زحمات علمی ایشان.
– آیین‌های نکوداشتی در ایران با تبعیض بسیار جدی روبروست. این پرسش همواره مطرح بوده است که چرا برخی از اساتید دانشگاه که سهم قابل توجهی در تولید علم، تربیت دانشجویان و هدایت جریان‌های فکری در جامعه دارند، باید از چنین مراسم‌هایی بی‌بهره بمانند؟
به کدام دلیل اساتیدی که سالیان سال دست به قلم اند، از دغدغه‌ها و دردهای مردم می‌نویسند، مورد تقدیر قرار نمی‌گیرند؟
اگر نکوداشت‌ها قرار است معیار مشخصی داشته باشند، لازم است برای تمام اساتیدی که شایستگی دارند، به صورت عادلانه برگزار شوند.
متاسفانه در ایران در این زمینه با ضعف بسیار بسیار جدی روبروییم! در آخرذکر این نکته مطرح است که برگزاری نکوداشت‌های علمی در ایران؛ نیازمند بازنگری جدی است تا از تبدیل شدن آنها به مراسم تشریفاتی و صوری جلوگیری شود.
همانگونه که در دانشگاه‌های پیشرفته، این آیین‌ها بر اساس معیارهای علمی و اجتماعی مشخصی برگزار می‌شوند و به عنوان الگویی برای نسل‌های بعدی دانشگاهی عمل می‌کنند در ایران نیز لازم است تا معیارهای انتخاب افراد شفافتر، علمی‌تر و مبتنی بر دستاوردهای واقعی، جدید و به روز و منطبق با حال و فضای جامعه باشد تا ارزش و اعتبار این نکوداشت‌ها در دانشگاه‌ها برای همیشه حفظ شود.
یادمان باشد بسیاری از اساتید عالِم و ساعی در گوشه و کنار کشورمان مشغول تحقیق و پژوهش و تدریس هستند. آنها در گمنامی کامل بسر می‌برند، کسی سراغ آنها را نمی‌گیرد، آنها را دریابیم و مراسم نکوداشتی برای آنان برگزار کنیم.
نیاز نیست منتظر زمان بازنشستگی و کهولت اساتید باشیم، برگزاری این نکوداشت‌ها در میان سالی و در حین کار هم بس زیباست!
