گزارش ویژه درسانیوز به مناسبت روز جهانی چپ‌دست‌ها و روایتی کوتاه از دنیای آنان

آرین عباسی‌فرد گزارشگر و مرتجم پایگاه تحلیلی‌- خبری درسانیوز: امروز سیزدهم آگوست (۲۲) امرداد به نام روز جهانی چپ‌دستان نامگذاری شده است تا به مشکلات قشر چپ‌دست و فعالیت آنان در سطح جامعه توجه شود و به طراحان یادآوری کند که ابزارها و وسایل مورد نیاز در زندگی روزمره را تنها برای راست دست‌ها نسازند.
هنگامی که برای نخستین بار مدادی را در دست گرفتیم و شروع به خط‌ خطی کردن کردیم، مشخص شد که چپ‌دست یا راست‌دست هستیم اما چه عواملی سبب می‌شود تا یک دست ما برتر شود؟
از دیدگاه تکاملی، مهارت و برتری یک دست منطقی به‌نظر می‌رسد. همه ما می‌دانیم که چپ‌دستی یا راست‌دستی یک منشأ ژنتیکی دارد اما با این حال ژنتیک‌شناسان هنوز نمی‌دانند که کدام قسمت‌های دی ان ای(DNA) در این موضوع دخیل هستند و گمان دارند که شاید ۴۰ ژن در تعیین دست برتر نقش داشته باشند.
پاسخ اینکه چه چیزی عامل چپ یا راست‌‌دستی است و چرا چپ‌دست‌ ها در اقلیت هستند همان واژه نمی‌دانیم است که هنوز برای خود پاسخی پیدا نکرده است.
در گذشته‌های دور هر رفتاری و کنش انسانی را که در چارچوب رفتار عموم مردم نبود ویژگی برآمده از نیروهای مرگزای هستی می‌شمردند که می‌توانست نظم جامعه را به خطر بیاندازد. در این میان سرنوشت کودکان از همه غمناک‌تر بود و کودکانی که در رفتار خود کُنشی متفاوت مانند چپ‌دستی داشتند سخت‌ترین کیفرها برای آنان درنظر گرفته می‌شد تا این سِرشت اهریمنی از وجودشان پاک شود. از همین رو چپ‌دستی کودکان به هر ترتیبی که بود باید به راست‌دستی تبدیل و گاهی نیز چپ‌دستی کودکان به شیوه‌های گوناگون انکار می‌شد.
پژوهشگران بسیاری در این حوزه تحقیقات زیادی انجام داده اند تا ۱۸۶۰ میلادی یافتند که جامعه انسانی تنها ۲ درصد چپ‌دست دارد اما به مرور با رسیدن به ۲۰۰۰ میلادی نرخ چپ‌دست‌ها نیز بالاتر رفت، به‌گونه‌ای که اکنون نرخ میانگین این افراد در جهان به ۱۲ درصد رسیده است. برپایه آمارها مشاهده می‌شود که در کشورهایی مانند هلند و آمریکا نرخ چپ‌دستان بیش از ۱۳ درصد و در کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره زیر پنج درصد است. برپایه آمارها چپ‌دستی میان پسران بیشتر از دختران است، یعنی از هر ۹ کودک پنج پسر و چهار دختر چپ‌دست خواهند شد که البته باید به این پدیده از منظر ژنتیکی نگریست. به رسمیت شناختن چپ‌دست‌ها سبب شده تا نرخ چپ دست‌ ها به مرور در هر دهه بیشتر شود.
مناقشه بر سر تاثیرات مغز بر چپ‌دستی
بیشتر وسایل و ماشین ابزارهایی که در زندگی روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرند طوری ساخته شده‌اند که حرکات افراد راست دست را ساده می‌کنند اما آیا چپ ‌دست بودن به غیر از مشکلات آزاردهنده استفاده از ابزارهای راست‌دستان، تاثیرات دیگری در زندگی افراد دارد؟
تاثیرات چپ‌‌دست بودن روی مغز مدت‌هاست که محل مناقشه است، پژوهشگران معتقدند که سمت راست مغز دست چپ را کنترل می‌کند و برعکس، بنابراین چپ‌دست بودن می‌تواند در چگونگی چیدمان مغز تأثیر غیرمستقیم داشته باشد.
در همین زمینه کریس مک‌مانوس روانشناس می‌گوید: چپ‌‌دست‌‌ها در نحوه ساماندهی مغزشان بسیار متغیرتر هستند. من شخصا تصور می‌کنم، چپ‌دست‌‌ها هم با استعدادتر هستند و هم دچار نقص‌هایی هستند. اگر فردی چپ‌‌دست باشد، شاید مغزش به شکل عجیبی ساماندهی شود و ناگهان مهارت‌‌هایی را به دست بیاورد که دیگران ندارند اما این یافته‌ای نبود که مورد قبول همگان باشد، چنانچه دِرتی بیشاپ روانشناس دیگری می‌گوید که من خودم چپ‌‌دست هستم و همیشه فکر می‌کردم که چرا با دیگران فرق دارم. او اعتقاد دارد که بیشتر توانایی‌‌ها یا ناتوانی‌‌هایی که به چپ‌‌دست‌ها نسبت داده می‌شوند، نتیجه چیزی به نام تعصب گزینشی در نوشتن گزارش است.
در این میان از طرفی ادعاهای مختلفی نیز مبنی بر ناتوانی‌هایی مثل روانپریشی و اوتیسم را به چپ‌دستان نسبت داده‌اند و از طرف دیگر اظهارات مثبتی هم مانند اینکه معماران و موسیقی‌دانان چپ‌دست هستند، نیز وجود دارد. بیشاپ در این باره توضیح می‌دهد که این چپ‌‌دستی نیست که مشکلاتی را ایجاد می‌کند، بلکه ممکن است نشانه یک مشکل دیگر باشد اما در اکثر افراد هیچ مشکلی در رشد ذهنی و شناختی ایجاد نمی‌کند. این ماجرا و اظهارات به این جا ختم نشد و اختلاف نظرها همچنان ادامه دارد و هنوز راه طولانی برای دانستن اینکه مغز یک فرد چپ‌دست چگونه عمل می‌کند، باقی مانده است.
چپ‌دستی و نوع نگاه جامعه
چپ‌دستی و مسایل مربوط به آن موضوعی است که ذهن بسیاری از خانواده‌ها و مربیان را به خود مشغول داشته و به صورت مسأله روز درآورده و کنجکاوری افراد را در این زمینه بر می‌انگیزد. خانواده‌ها و مربیان تربیتی باید بدانند که برای رشد صحیح کودک، رفتارهای متناسبی از خود نشان دهند. کودکان از همان سال‌های نخستین زندگی به طور بارزی یک نیمه از بدن را بر نیمه دیگر آشکار می‌سازند، ‌اینان افرادی هستند که از آغاز می‌توانند در گروه چپ‌دستان یا راست دستان قرار بگیرند.
گاهی نیز دیده می‌شود که کودکان سال‌های متمادی در انتخاب میان دست‌راست و دست‌چپ مردد باقی می‌مانند اما رفته رفته این تردید از میان می‌رود و بیشتر به علت تأثیر عوامل آموزشی و گاه به خاطر وضع ارثی، تحول به سوی راست‌دستی انجام می‌گیرد.
بنابراین باید پذیرفت که راست‌دستی یا چپ‌دستی از آغاز تولد و یکبار برای همیشه حاصل نمی‌شود بلکه به آرامی به وجود می‌آید. سال‌ها می‌پنداشتند که افراد چپ‌دست ساختمان مغزشان به طور کامل عکس ساختمان مغزی راست‌دستان است اما تحقیقات و مطالعات اخیر در زمینه اعصاب و مغز، این نکته را می‌رساند که در واقع ساختمان مغزی فرد چپ‌دست به طوری است که آنان باید از فعالیت هر ۲ نیمکره مغزی استفاده کنند. در همین زمینه عصب‌شناسان زیادی نیز جنبه‌های مختلف رفتار یک فرد را از همان دوران جنینی مورد بررسی قرار دادند تا بدانند جنین درون شکم مادرش تصمیم می‌گیرد که چپ‌دست یا راست باشد.
پیتر هپر پزشک استرالیایی پژوهش‌های بسیاری را درباره حرکت جنین‌ها انجام داد و دریافت که از هر ۱۰ جنین ۹ تای آنان ترجیح می‌دهند: انگشت شصت دست‌راست خود را بمکند. سال‌ها بعد نیز پیتر به دنبال آن کودکان رفت تا ببیند که مشاهداتش بر روی آن کودکان به کجا رسیده است و مشاهده کرد که آن کودکانی که انگشت شصت دست‌راست‌ شان را می‌مکیدند، راست‌‌دست شدند و بالعکس.
در همین ارتباط علی اصغر فیاض نویسنده کتاب چپ‌دستی کودکان موهب آسمانی، چپ‌دستی را یک نعمت بزرگ می‌داند و در این باره می‌گوید: چپ دست بودن موهبتی است که از دیدگاه پزشکی و علوم اعصاب شناختی مزایای متعددی برای فرد به همراه دارد، گرچه نظریه های علمی مشکلاتی را نیز برای چپ دست ها متصور هستند.
او در این کتاب کوشیده تا آموزش‌‌های لازم را به پدرها و مادرها برای نحوه برخورد صحیح با فرزندان چپدستشان و آموزش‌‌هایی را که باید از سوی آنان صورت بگیرد، بدهد. فیاض می‌گوید: اگر چپ‌‌دست هستید، ویژگی‌های شخصیتی شما انعطاف‌‌پذیری و عدم وابستگی است. خصوصیات رفتاری افراد چپ‌‌دست اغلب اوقات با مطالب نادرستی در مورد اینگونه افراد همراه بوده است. برای مثال زمانی اعتقاد بر این بود که چپ‌‌دست‌‌ها مستعد بیماری‌هایی چون گفتارپریشی فکری، اسکیزوفرنی و لکنت زبان هستند. قسمتی در مغز به نام جسم سفید وجود دارد که دو نیمکره مغز را به یکدیگر متصل می‌کند. تحقیقات از دوره جنینی نشان می‌دهد که این منطقه در افراد چپ‌دست بسیار وسیع‌تر از راست‌دست هاست. یعنی دو نیمکره مغز آنان اطلاعات بیشتری نسبت به راست‌دست‌ها رد و بدل می‌کنند.
او در این کتاب کوشیده است تا با سرفصل‌هایی همچون چرا بعضی مردم چپ‌دست‌‌اند، چپ‌دستی و توارث، چپ‌دستی و رشد کودک، جنبه‌‌های جسمانی ابر دستی، چپ‌دستی و زبان گرفتگی، عصای روح: روان‌شناسی کودک چپ‌دست، سنجش ابردستی، آینه‌وار نویسی و مشکل‌‌های نوشتن برای چپ‌دست‌‌ها برخی از مشکلات و راه‌های چگونگی رفتار با این قشر از جامعه را عنوان و بررسی کند.
همچنین ملیسا راث زیست‌شناس در کتاب خود با عنوان چپ‌دست‌‌ها چگونه در دنیای راست‌دست‌‌ها زنده می‌مانند، اشاره می‌کند که چپ‌دست‌های فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها ۰.۲۶ درصد ثروتمندتر از راست‌‌دست‌‌های همان دانشگاه هستند. البته ناگفته نماند که به دلیل جامعه‌ آماری آمریکایی این تحقیق در کشورهای دیگر به طور الزامی چنین نتیجه‌ای در بر ندارد.
گذشت زمان و صفحات تاریخ نشان داده که چپ‌دست‌هایی همانند لئوناردو داوینچی، ناپلئون، گاندی، باراک اوباما، انیشتین، چارلی‌چاپلین، ارسطو، افلاطون، بتهون، فریدریش نیچه، ماری کوری، پیکاسو، ویلیام شکسپیر و هزاران تن دیگر از افراد مشهور در جهان وجود دارند که توانسته‌اند با وجود چپ‌دستی به مشاهیر نامدار جهان تبدیل شوند. در بعضی ورزش‌های قهرمانی مانند تنیس که مک انرو را در آن به عنوان اعجوبه این بازی می‌شناسند و ورزش پینگ‌پنگ، فرد چپ‌دست به خاطر بازی خوبی که با چپ انجام می‌دهد طرف مقابل را که آمادگی مواجهه با این نوع حمله‌ها را در بازی نیافته است، به آسانی شکست می‌دهد.
کورن استنلی روانشناس کلمبیایی در مقاله‌‌ای تحت عنوان سندرم چپ‌دستی، ‌ اشاره می‌کند که ترکیب چپ‌دستان و راست‌دستان از لحاظ تعداد در ۳۰ هزار سال اخیر تغییر جدی نداشته است. در همین زمینه ریک اسمیت هم در کتاب معمای چپ‌دست‌‌ها توضیح می‌دهد که ورزشکاران چه راست‌دست و چه چپ‌دست معمولا در مقابل حریف راست‌دست تعلیم می‌بینند و زمانی که با یک حریف چپ‌دست روبه‌‌رو می‌شوند، چپ‌دست‌‌ها به‌ راحتی می‌توانند خود را تطبیق دهند اما راست‌دست‌‌ها ضعف دارند. آنان مجبور به شرکت در یک نبرد نامتقارنند که آمادگی بسیار کمی برای آن دارند.
مستقل از تمام مجادله‌‌های علمی، مذهبی و تاریخی بر سر چپ‌دستی و راست‌دستی، یک واقعیت انکار ناپذیر وجود دارد و آن این است که دنیا تنها برای راست‌دستان ساخته شده است. در این نوشتار اشاره شد که میان پنج تا ۱۲درصد افراد چپ‌دست هستند که دو سوم این افراد برای یادگیری دچار مشکل می‌شوند که این مسأله اهمیت بسیاری دارد. به ‌این‌ ترتیب همه ساله به طراحان مختلف یادآوری می‌شود که در این دنیا به جز راست‌‌دست‌ها، افراد دیگری هم زندگی می‌کنند که باید از دست‌چپ استفاده کنند.