از چپاول تا تحریم؛ میراث استعمارگران در صنعت نفت ایران

به گزارش پایگاه تحلیلی – خبری درسا نیوز، به قلم سامان صفری

روز ملی شدن صنعت نفت ایران، یادآور یکی از مهم‌ترین تحولات اقتصادی و سیاسی قرن بیستم است. در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹، با تصویب مجلس، صنعت نفت ایران ملی شد و کنترل این منبع حیاتی از شرکت‌های خارجی به دست دولت ایران سپرده شد. این رویداد نه‌تنها مسیر اقتصاد کشور را تغییر داد، بلکه نقش ایران را در بازارهای جهانی نفت نیز دگرگون کرد.

اما ملی شدن صنعت نفت تنها یک دستاورد اقتصادی نبود؛ بلکه واکنشی به دهه‌ها تاراج منابع نفتی ایران توسط استعمارگران بود. پیش از ملی شدن نفت، شرکت نفت ایران و انگلیس، که عملاً تحت سلطه دولت بریتانیا بود، با سهم ناچیزی از درآمد نفتی ایران، بخش اعظم این ثروت را برای توسعه اقتصادی و صنعتی خود بهره‌برداری می‌کرد. همین مسئله باعث شد که دولت ایران و مردم، به رهبری دکتر محمد مصدق، مسیر استقلال اقتصادی را در پیش بگیرند.

۱. تاراج نفت ایران پیش از ملی شدن

نفت ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع انرژی منطقه، برای سال‌ها تحت کنترل قدرت‌های خارجی بود. شرکت نفت ایران و انگلیس، که مالکیت کامل تأسیسات و منابع نفتی را در اختیار داشت، تنها بخش ناچیزی از درآمد حاصل از فروش نفت را به ایران پرداخت می‌کرد. این شرایط باعث شد که ایران، با وجود برخورداری از منابع عظیم، نتواند از این ثروت در مسیر توسعه خود استفاده کند.

در سال‌های ابتدایی قرن بیستم، وابستگی اقتصادی ایران به قدرت‌های خارجی به حدی بود که حتی توسعه زیرساخت‌های صنعتی و رفاهی، با محدودیت‌های شدید مواجه شد. این در حالی بود که کشورهای استعمارگر از همین منابع برای رشد و توسعه اقتصادی خود بهره می‌بردند و رفته‌رفته به جایگاه “جهان اول” دست یافتند.

۲. تحریم‌های اقتصادی پس از ملی شدن نفت

ملی شدن صنعت نفت ایران، پایان سلطه مستقیم استعمارگران بر منابع کشور بود، اما این تصمیم با واکنش‌های شدید از سوی قدرت‌های جهانی مواجه شد. دولت بریتانیا، که بخش عمده‌ای از اقتصاد خود را وابسته به نفت ایران می‌دید، تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران اعمال کرد و حتی تلاش کرد از طریق سازمان‌های بین‌المللی و فشارهای سیاسی، ایران را وادار به عقب‌نشینی کند.

این الگوی فشار اقتصادی، امروزه نیز به شکل تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت نفت ایران ادامه دارد. با وجود تغییر ساختارهای سیاسی و اقتصادی، کشورهای قدرتمند، که امروز به‌عنوان “جهان اول” شناخته می‌شوند، از نفوذ اقتصادی و علمی خود برای اعمال محدودیت‌های گسترده بر منابع نفتی ایران استفاده می‌کنند. این تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری‌های خارجی را محدود کرده و باعث شده است که توسعه زیرساخت‌های نفت و گاز با چالش‌های بزرگی روبه‌رو شود.

۳. پیامدهای اقتصادی تحریم‌های نفتی

تحریم‌های اقتصادی، نه‌تنها مانع ورود فناوری‌های جدید به صنعت نفت ایران شده‌اند، بلکه باعث کاهش سهم ایران در بازار جهانی انرژی نیز گردیده‌اند. درحالی‌که بسیاری از کشورها به فناوری‌های نوین استخراج و بهره‌برداری از منابع انرژی دست یافته‌اند، ایران به دلیل محدودیت‌های بین‌المللی، با چالش‌هایی در توسعه ظرفیت‌های تولیدی خود مواجه شده است.

اما این شرایط، الزام ایران به ایجاد مسیرهای جدید اقتصادی را نیز نشان می‌دهد. سیاست‌های کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، توسعه پالایشگاه‌های داخلی، و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای می‌تواند راه‌حلی برای عبور از این چالش‌ها باشد.

جمع‌بندی

روز ملی شدن صنعت نفت، یادآور مبارزه ایران برای استقلال اقتصادی و کنترل منابع ملی خود است.